Zihinsel engelli bireyler, her zaman özel ilgiye muhtaçtır. Bu bireyler sosyal yaşamda birçok sorunla karşılaşmaktadır. Bu sorunlar hem yaşam kalitelerini hem de eğitim hayatlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Ben de, bu yazımda zihinsel engelli bireylerin yaşadığı 10 temel soruna değinmek istedim.
Bireysel Yaşamda Karşılaştıkları Sorunlar
Topluma katılma, toplumla bütünleşme konusunda bir başka güçlük, zihinsel engelli bireyin özel yaşamıyla ilgili olarak ortaya çıkmaktadır. Fiziksel işlevlerindeki bozulma ya da bazı eksiklikler nedeniyle bireyin hareket yeteneği sınırlanınca, bu, onun özel yaşamına da bazı kısıtlamalar getirmektedir. Hatta sosyal hizmet kurumlarda sürekli bakım ve koruma altında olan zihinsel engelli bireyler için özel yaşam yok denebilecek kadar azdır. Bireye ait bir mekânın yokluğu ve kimi etkinliklerin (cinsel yaşam gibi) yasaklanması gibi pek çok sınırlama özel yaşamı ortadan kaldırmaktadır.
Aile Hayatında Karşılaştıkları Sorunlar
Zihinsel engelli bireylerin dünyaya gelmesinde genetik etkiler kadar, doğumdan sonra yapılan hatalar da önemlidir. Ailelerin genellikle ekonomik ve sosyal açıdan alt seviyede olmaları, anne ya da babanın çocuğunu bu şekilde kabul etmemesi ve bunun sonucunda parçalanmış ailede çocuğun büyümesi aile hayatında karşılaşılan en büyük sorunlardır.
Toplumsal Yaşamda Karşılaştıkları Sorunlar
Zihinsel engelli bireylerin evlenmeleri ve aile kurmaları da diğer insanlara oranla daha güçtür. Bu da, onların toplumla bütünleşmelerini önemli ölçüde engellemektedir. Gerek aile ortamında gerekse kurum yaşamında engelliler, özel bakım ve gereksinime ihtiyaç duydukları için ya da başka zorlayıcı sebeplerden dolayı, ya toplum tarafından kabul görmezler ve sosyal yaşamlarına dahil olamazlar ya da birçok toplumsal faaliyete katılamadan dışarıdan izlemek zorunda kalırlar.
İletişim Alanında Yaşadıkları Sorunlar
Herhangi bir birey iletişim neticesinde sevgiyi, mutluluğu, başarıyı, üzüntüyü, başarısızlığı paylaşacaktır. Dertleri paylaştıkça ve paylaşmanın verdiği deşarjla, üzüntüleri, problemleri dert etmekten çıkarabilecek, sevincine sevinç katabilecektir. Özellikle zihinsel engelli bireylerle iletişim söz konusu olduğunda, bu durum daha da önem kazanmaktadır. Ancak zihinsel engelli bir birey; bazen konuşmayı öğrenemeyen çocuk gibi, bazen de tutarsız davranış sergileyen ergen gibidir. Bu nedenle düzenli ve düzeyli bir iletişim kuramaz ve paylaşım sorunları yaşar.
Ekonomik Açıdan Karşılaştıkları Sorunlar
Yapılan araştırmalar, dünyanın her yerinde zihinsel engelli bireylerin çoğunluğunun toplumun yoksul kesimlerinden geldiğini ve yoksulluk içinde yaşadıklarını göstermektedir. Ayrıca çocuğunu kabul etmeyen -ki genellikle babadır-, evi terk edip kadını zihinsel engelli çocuk ile baş başa bırakır. Zihinsel engelli bir çocuğu olan kadın, genellikle standart bir işte çalışamaz. Bu da ister istemez ekonomik sorunların büyümesini sağlar.
Eğitim Alanında Karşılaştıkları Sorunlar
Tüm ülkelerde eğitim sistemi, öncelikle, nüfusun engelli olmayan kesimi için planlanıp uygulanmaktadır. Böylece daha en baştan eğitim sistemi, zihinsel engelli bireyleri dışlayan bir anlayışa sahip olmakta; daha sonra da bu bireyleri eğitim sistemiyle bütünleştirecek çeşitli programlar geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu da, eğitim eşitliği şansını ortadan kaldırmaktadır. Yeterli eğitim alamayan zihinsel engelli birey, aile ve toplumsal yaşamda sorunlar yaşar.
Sağlık Alanında Karşılaştıkları Sorunlar
Sağlık kuruluşlarının zihinsel engelli bireye uygun yeterli donanımda olmaması, rehabilitasyon hizmetlerinin yeterli olmaması, zihinsel engelli bireyler için yatılı bakım ve yatılı rehabilitasyon merkezlerinin bulunmaması, kullandıkları ilaç ve sarf malzemelerin aylık periyotta verilmesi ve zihinsel engelli bireylerin her ay hastaneye gitmek zorunda olması; hastane çalışanlarının, zihinsel engelli bireyler ile iletişiminin yetersiz olması, onları tam olarak anlayamamaları sonucu iletişim kopukluğunun yaşanması sağlık problemlerine neden olmaktadır. Tüm bu bahsedilen sorunlardan dolayı genellikle çabuk hastalanan bünyeye sahip zihinsel engelli bireylere ait özel hastaneler açılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
Ulaşım Alanında Karşılaştıkları Sorunlar
Yaşanılan konuttan kamusal yaşam alanlarına ve ulaşım araçlarına kadar tüm çevresel unsurların zihinsel engelli bireylerin özellikleri ve gereksinimleri dikkate alınarak tasarlanmadığı bir gerçektir. Yollar, kaldırımlar, kamu binaları, parklar ve bahçeler, okullar, içinde yaşanılan konutlar, ulaşım araçları ve bunun gibi daha birçok fiziksel çevre unsuru, bu bireylerin topluma katılmasının önünde ciddi birer engel oluşturmaktadır. Böylece sahip olduğu engel nedeniyle hareket yeteneği sınırlanmış insanların bu ve benzeri sebeplerle yaşadıkları sınırlama daha da pekişmektedir.
İstihdam Alanında Karşılaştıkları Sorunlar
Çağdaş anlayışın bir gereği olarak “çalışmak ve işsizlikten korunmak” bir insan hakkı olarak da değerlendirilmektedir. Ülkemizde, henüz zihinsel engelli bireyleri de gözeten sistemli bir iş analizi ve meslek tanımlaması çalışmasının yapılmamış olması bu bireylerin istihdamında büyük bir engel oluşturmaktadır. Günümüzde hala zihinsel engelli bireylerin, sahip oldukları engelden kaynaklanan özellikleri ve nitelikleri de dikkate alınarak, hangi işlerde çalışabilecekleri konusunda, elde ciddi bir araştırma, bir çalışma bulunmamaktadır.
Yasal Düzenlemelerde Karşılaştıkları Sorunlar
Ülkemizde 2005 yılında çıkarılan 5378 sayılı “Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile engellilere ve ailelerine sunulan hizmetlerdeki gelişmeler göz ardı edilemezse de, araştırma sonucuna göre zihinsel engelli çocuğa sahip olan ailelerin yaşadığı sorunların sürdüğü görülmektedir. Bu bireylerin ve çocukların beklentileri ve hakları tam olarak gerçekleşememekte, zihinsel engelli bireyler cinsel şiddet, taciz, kötü muamele, ensest ve darpa maruz kalmaktadır. En çok zihinsel engelli kız çocukları ve kadınlar cinsel şiddet riski altında bulunmaktadır. Özellikle zihinsel engelli bireyler ve çocuklar bu tür durumlarda kendilerini koruyamamakta, adli süreçlerde sözleri güvenilir bulunmamaktadır. Davalar çocukların rızası olduğu yönünde kararlarla sonuçlanmaktadır. Bir başka sorun ise zihinsel engelli bireylerin ihbar hatlarına erişememeleridir. Ambulans, jandarma gibi kurumların hatları yer tespit edemediğinden, arayan kişi derdini anlatamadığında o ihbar değerlendirilmemektedir.
