Sanat, tarih boyunca teknolojinin şekillendirdiği bir alan oldu. Ancak bu kez sahnede veriyi kullanan bir aktör var: Yapay zeka!
Peki, algoritmalar gerçekten yaratıcı olabilir mi? İnsan dokunuşu olmadan üretilen bir eser “sanat” sayılır mı?
Edmond de Belamy
2018 yılında Paris merkezli Obvious isimli sanat kolektifi, yapay zeka tarafından oluşturulan bir portreyi Sotheby’s müzayedesinde 432.500 dolara sattı. “Edmond de Belamy” isimli bu portre, GAN (Generative Adversarial Network) algoritması kullanılarak yaratıldı. Eserin altına imza olarak formül yerleştirilmişti. Yani sanatçının adı değil, algoritmanın kendisi.
Bu, yapay zekanın sanat piyasasına resmen giriş yaptığı an olarak kabul ediliyor. Ayrıca “sanatçının kim olduğu” sorusu da bu olayla birlikte yeniden gündeme geldi.
Dijital Ressam Refik Anadol
Refik Anadol, yapay zeka destekli medya sanatı dendiğinde akla ilk gelen isimlerden. Anadol’un “Makine Halüsinasyonları” adlı çalışmasında, milyonlarca görsel veri yapay zeka aracılığıyla yeniden yorumlanıyor. Sonuç; soyut, büyüleyici ve tamamen dijital bir estetik. İstanbul’dan New York’a kadar birçok uluslararası sergide yer bulan bu projeler, teknolojik sanatın sınırlarını zorlamaya devam ediyor.
AIVA
AIVA (Artificial Intelligence Virtual Artist), klasik müzik besteleri yapabilen bir yapay zeka. Barok dönemden romantizme kadar birçok dönemin tarzında besteler oluşturabiliyor. 2016’dan bu yana Avrupa’daki film ve reklam projelerinde müzikleri kullanılıyor. Sanatla algoritmaların kesişiminden doğan bu müzikler, yalnızca teknik değil aynı zamanda duygusal yankılar da barındırıyor. AIVA’nın eserleri, yapay zekanın sadece verileri değil, duyguları da yorumlayabildiğini gösteriyor.
Edebiyatta Yapay Zeka
Japonya’da bir yapay zeka, 2016’da yazdığı kısa bir romanla edebi yarışmaya katıldı. Henüz ödül kazanamasa da, “hikaye kurgusu kurmak” gibi soyut becerilerin de algoritmalarla mümkün olabileceği görüldü. Günümüzde OpenAI tarafından geliştirilen GPT gibi modeller, şiir, hikaye ve senaryo yazabiliyor. Bu gelişme, yazınsal üretimin geleceğine dair hem heyecan hem de etik tartışmaları beraberinde getiriyor.
Project Muze
Yapay zeka, sadece tuvalle ya da notayla değil, kumaşla da çalışıyor. Örneğin; Google’ın Project Muze adlı projesi, moda tasarımlarını yapay zekanın önerilerine göre şekillendiriyor. Sanatçı ve yazılımcılar, stil tercihleri ve duygular gibi verileri yapay zekaya işleyerek dijital koleksiyonlar oluşturuyor. Hatta bazı tasarımlar, bazı büyük markalar tarafından podyuma da taşınıyor.
Move Mirror
Yapay zeka, koreografi alanında da kullanılmaya başlandı. Google’ın geliştirdiği Move Mirror projesi, insan hareketlerini tanıyarak eş zamanlı dans figürleri öneriyor. Ayrıca choreo.ai gibi projeler, profesyonel dansçılara yapay zekanın analiz ettiği yeni hareket kalıpları sunuyor.
Video ve Film
AI artık sadece bir araç değil, prodüksiyon sürecinin yaratıcı bir aktörü olarak kullanılıyor. Zone Out isimli kısa film, tamamen yapay zekanın yazdığı senaryo ve önerdiği sahne planlarıyla çekildi. Aynı şekilde bazı YouTube kanalları, senaryo yazımından kurguya kadar birçok süreci AI ile gerçekleştiriyor. Bunun düşük bütçeyle kaliteli içerik üretimini mümkün kıldığı ve kılmaya devam edeceği düşünülüyor.
NFT’ler
Yapay zeka tarafından üretilen dijital sanat eserleri, NFT (Non-Fungible Token) pazaryerlerinde büyük ilgi görüyor. “AI Generated Nude Portrait #1” adlı NFT eseri 13.000 dolara satıldı. Sanatın mülkiyeti, algoritma temelli üretim ve blockchain teknolojisi arasında yeni bir ekonomi oluştu. Bu da sanatın yalnızca üretim biçimini değil, sahiplik anlayışını da kökten değiştiriyor.
Enstalasyonlar ve Etkileşimli Sanat
Müzelerde ve sanat galerilerinde sergilenen bazı enstalasyonlar, ziyaretçilerin davranışlarına göre anlık olarak değişiyor. Yapay zeka, izleyicinin mimiklerini, ses tonunu ya da hareketlerini analiz ederek eserin içeriğini yeniden şekillendiriyor.
Sanat Eleştirmeni Olarak Yapay Zeka
Yapay zeka sadece sanat üretmiyor, onu analiz de edebiliyor. MIT ve Microsoft’un ortaklaşa geliştirdiği AI sistemleri, sanat eserlerinin tarihsel ve kültürel bağlamını yorumlayabiliyor. Bir tablonun stilini, duygusunu ve olası etkilerini analiz eden bu sistemler, müze küratörlüğünde de kullanılıyor. İnsan eleştirmenler için yeni bir dijital asistan döneminin başladığı kabul ediliyor.
Kapak Görseli: Photo by julien Tromeur on Unsplash
