1922 yılında doğan ve 2010 yılında aramızdan ayrılan José Saramago (okunuşu: Joze Saramagu), Büyülü Gerçekçilik akımının en önemli temsilcilerinden ve öncülerinden biri.
Lizbon’un kuzeyindeki küçük bir köyde, yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen José Saramago, öğrenim hayatına Lizbon’da başladı.
Ailesinin ekonomik olarak destekleyemediği Saramago, öğrenim süresi boyunca teknik ressamlıktan editörlüğe ve çevirmenlikten makinistliğe kadar pek çok işte çalıştı.
‘Sevmek sahiplenmenin en güzel yoludur herhalde, sahiplenmek ise sevmenin en çirkin yolu.’
İlk romanı Günah Ülkesi, 1947 yılında yayımlandı. Günah Ülkesi’nin ardından 19 yıl boyunca edebi eser vermedi. Bu süreçte dergilerde, yayınevlerinde ve gazetelerde çalıştı. Siyasi yazılar yazdı.
1966 yılında, edebiyata, Muhtemel Şiirler isimli eseriyle döndü.
‘Her zaman olduğu gibi, baş kurbanlar kadınlardır. Her koşulda, masumlar zaten günahlarının bedelini ödemeye alışkındır.’
Saramago, 1998 yılında, ‘okurlarını farklı bir gerçeklikle tanıştırdığı, hayal gücünün ve ironinin hakim olduğu bir boyut vaat ettiği’ için Nobel Edebiyat Ödülü kazandı.
‘…
acımasızlığın birçok şekli vardır, hatta bazen kayıtsızlığa ve üşengeçliğe benzer.’
Genellikle romanları ve deneme yazılarıyla tanınan José Saramago, aynı zamanda bir oyun yazarı ve şairdir.
Öldüğü güne kadar 20’ye yakın romanın yanı sıra çok sayıda deneme, oyun, öykü ve şiire imza atmıştır.
‘Ben yazarken taşları kaldırıyorum ve altlarında ne olduğunu gösteriyorum. Zaman zaman taşların altından canavar çıkıyorsa, benim suçum değil.’
Saramago, düz yazılarında, noktalama işareti olarak yalnızca virgül ve nokta kullanmıştır.
Bu tavrı, ele aldığı konuları ve politik duruşunu destekler şekilde otorite ve kurallara bir karşı duruştur.
‘Çok yazık. Bizi biz yapan hep kusurlarımız, iyi niteliklerimiz değil.’
1991 yılında yayımladığı İsa’ya Göre İncil isimli romanının ardından Katolik Kilisesi tarafından aforoz edilmiştir.
Kitap Portekiz’de yasaklanmış ve Avrupa Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilmesi engellenmiştir.
Bu olayın ardından yazar, ülkesini terk etmiş ve Kanarya Adaları’na yerleşmiştir.
‘Kainat yaratılana kadar, ebediyette, Tanrı hiçbir şey yapmadı. Sonra, nedendir bilinmez, onu yaratmaya karar verdi. Altı günde yaptı bunu, yedinci gün istirahate çekildi. O günden beri istirahatte. Ebediyen de istirahate devam edecek. Ona nasıl inanılabilir ki?’
1995 yılında yayımlanan; zaman ve mekanın belirgin olmadığı, karakterlerin isimsiz olduğu Körlük, okuyucuyu coğrafya ve kültürden soyutlanmış, sıradanlaşmış bir kötülükle karşılaştırır.
Körlük, 2008 yılında Fernando Meirelles tarafından sinemaya uyarlanmıştır.
Saramago’nun 2002 yılında yayımlanan Kopyalanmış Adam eseri ise, 2013 yılında Deniz Villeneuve tarafından Düşman ismiyle beyazperdeye aktarılmıştır.
‘Fiziksel olarak bir yer kaplarız, ancak duygusal olarak bir hafızada yer ediniriz.’
Eserlerinde insanın kimlik bunalımına, otoritenin gücü elinde tutmak için yapacaklarının sınırı olmadığına ve iktidarın çelişkilerine vurgu yapan Saramago, okuyucunun din-devlet-sermaye üçlüsünü sorgulanmasını sağlar.
Toplumsal ve siyasi kurumların sahteliğini ve sahip oldukları gücün arka planını anlatır.
‘Yapacağımız her hareketten önce ciddi olarak düşünmeye başlasak, vereceği sonuçları önceden kestirmeye çalışsak; önce kesin sonuçları, sonra olası sonuçları, sonra rastlantısal sonuçları, daha sonra da ortaya çıkması düşünülebilecek sonuçları düşünmeye kalksak; aklımıza bir şey geldiğinde bulunduğumuz yere çakılır, hangi yöne olursa olsun, bir adım bile atamazdık.’
Portekiz Komünist Parti üyesi olan Saramago, yaşamı boyunca eserleri kadar politik duruşuyla da dikkat çekti.
2002 yılında, İsrail’in Filistin halkına soykırım uyguladığını ifade etti. Ülkesinin Avrupa Birliği üyesi olmasına karşı çıktı ve her zaman ezilenlerin yanında oldu.
‘…
beynimizin büyük kısmını işgal eden gelenek, alışkanlık ve göreneğin muazzam ağırlığı, geriye kalan kısımdan çıkabilecek parlak ve yaratıcı fikirlerin üzerine çöker.’
Ölümünün ardından yakılan naaşı evinin bahçesine gömüldü.
Vatikan’ın yayın organı, popülist Marksist olarak nitelendirdiği büyük yazarla ilgili, Saramago’nun Tanrı’nın varlığını hep reddettiğini ve dünyaya kötülük yaymak için geldiğini ifade etti.
‘Arada bir değişiklik yapmak gerek, insan dikkat etmezse hayat hızla kendini tekrarlamaya başlar, tekdüzeleşir, çekilmez hale gelir.’
BONUS
José Saramago’nun Eserlerine Örnekler:
- Günah Ülkesi, 1947 (Roman)
- Umut Tarlaları, 1980 (Roman)
- Ricardo Reis’in Öldüğü Yıl, 1984 (Roman)
- Lizbon Kuşatmasının Tarihi, 1989 (Roman)
- İsa’ya Göre İncil, 1991 (Roman)
- Körlük, 1995 (Roman)
- Bilinmeyen Adanın Öyküsü, 1997 (Roman)
- Görmek, 2004 (Roman)
- Ölüm Bir Varmış Bir Yokmuş, 2005 (Roman)
- Filin Yolculuğu, 2009 (Roman)
- Kabil, 2011 (Roman)
- Gece, 1979 (Oyun)
- Bu Kitap ile Ne Olacak?, 1980 (Oyun)
- Francisco De Assis’in İkinci Yaşamı, 1987 (Oyun)
- Kısırdöngü, 1978 (Öykü)
