20. yüzyılda ortaya çıkan ve post-modern sanat anlayışında önemli bir yere sahip olan Büyülü Gerçekçilik, Büyüleyici Gerçekçilik ya da diğer adıyla Fantastik Gerçekçilik; gerçekçi kabul edilen sanat akımlarında olmaması gereken sihirli, mantıkdışı öğeleri barındıran bir sanat akımı olarak tanımlanabilir.
Büyülü Gerçekçilik kavramını ilk olarak 18. yüzyılın sonunda Novalis tarafından felsefi alandaki yaklaşımları sınıflandırmak için kullanmıştır. Kavram 1920’den sonra Avrupa’da da kullanılmaya başlanmıştır ve sanat alanında ilk kez 1925 yılında sanat eleştirmeni Franz Roh tarafından resim sanatı için kullanılmıştır.
Büyülü Gerçekçilik Massimo Bontempelli, Alejo Carpentier ve Angel Flores gibi isimler tarafından edebiyat alanına taşınmıştır. Alejo Carpentier ‘Harika Gerçekçilik’ olarak kavramdan ‘Bu Dünyanın Krallığı’ romanının önsözünde bahsetmiştir. Daha sonra Arturo Uslar-Pietri bazı Latin Amerikalı yazarların eserlerini Büyülü Gerçekçilik akımı altında sınıflandırmıştır.
Carpentier’in önerdiği ‘Harika Gerçekçilik’ kavramı; doğal ve zorlamasız bir şekilde mucizevi unsurlar barındıran yükselmiş bir gerçekçiliği ifade etmektedir.
Köken itibariyle Latin Amerika’da doğan akımla birlikte mitler, efsaneler ve masallar gibi folklorik anlatım tarzları canlandırılarak günümüze uyarlanmıştır.
Edebiyat alanında en önemli Büyülü Gerçekçilik eserlerine örnekler:
Alçaklığın Evrensel Tarihi (Jorge Luis Borges),
Usta ve Margarita (Mihail Bulgakov),
Görünmez Şehirler (Italo Calvino),
Pi’nin Yaşamı (Yann Martel),
Yüzyıllık Yalnızlık (Gabriel Garcia Marquez),
İmkansızın Şarkısı (Haruki Murakami),
Gece Yarısı Çocukları (Salman Rüşdi),
Koku (Patrick Suskind),
Solomon’un Şarkısı (Toni Morrison)…
Türkiye’deki örnekleri arasında ise Peyami Safa’nın Matmazel Noraliya’nın Koltuğu eseri; Latife Tekin ve İhsan Oktay Anar’ın eserleri gösterilebilir. Ayrıca Gulyabani gibi bazı romanlarında Hüseyin Rahmi Gürpınar, batıl inanç ve hurafelerin saçmalığını göstermek için Büyülü Gerçekçilik’e başvurmuştur.
Büyülü Gerçekçilik edebiyatın yanı sıra resim, sinema ve tiyatro gibi diğer sanat dallarında da kullanılmıştır. Resimdeki temsilcileri arasında Alexander Kanoldt, Paul Cadmus, Frida Kahlo, Felice Casorati, Jared French, Erich ‘Ricco’ Wassmer, Carel Willink, George Tooker ve Gustav Klimt gibi çok sayıda isim yer almaktadır.
Filmlere ise Yeşil Yol (The Green Mile, 1999), Amelie (2001), Birdman (2014), Kahire’nin Mor Gülü (The Purple Rose in Cairo, 1985), Paris’te Gece Yarısı (Midnight in Paris, 2011) ve Çingeneler Zamanı (Time of the Gypsies, 1988) örnekler arasında gösterilebilir.
Gerçekçilikte tarih, gerçekliğe dayanma ve benzerlik, mantık, öykünme, neden-sonuç ilişkisi ve doğacılık ön plandayken Büyülü Gerçekçilikte mitler, efsaneler, alışılmışın dışındaki unsurlar-durumlar ve olaylar, fantastik unsurlar, büyü, metafizik, hayal gücü, alegori ve detaycılık ön plana çıkar.
Büyülü Gerçekçilik zaman zaman Gerçeküstücülükle karıştırılabilmektedir. Ancak Gerçeküstücülükten farklı olarak Büyülü Gerçekçilik, gerçekle ilişkilidir. Düşünce deneyimlerini aktarmaz. Bizim dünyamızda bulunan ve nesnel olarak isimlendirdiğimizden farklı bir gerçeklik deneyimi yaşayan insanların bakış açılarını kullanır. Yani; gerçekliği farklı olan insanların gerçek dünyalarını anlatır.
Büyülü Gerçekçilikte gerçek ve fantastik, alışılmış ve alışılmamış olan bir arada, birleştirilerek; ancak okuyucuyu şaşırtmayacak şekilde kullanılır.
Perilerin, cinlerin, hayaletlerin, mucizelerin ve ilginç atmosferlerin yer aldığı yerel masallardan, mitlerden, destanlardan ve efsanelerden yararlanılır.
Hayatın gizemleri ifade edilir. Sıra dışı ve mantık ötesi olaylara yer verilir.
Zaman sıralı değildir, çevrimsel zaman algısı hakimdir, yer belirsizdir ve nedensellik özneldir.
Çift yönlü bir ayna gibi gerçek ve gerçek olmayan dünyalar arasında bir kesişimdir.
Melezlik ve ‘öteki’ kavramları ile üçüncü dünya ülkelerinde yaşayan insanların bireysel, toplumsal ve ekonomik sorunları da işlendiği için bazı eserler politik kaygı taşımaktadır.
