kapak görseli: wikimedia
Ortaya Çıkışı
1800’lü yılların sonlarına doğru Fransa ve İngiltere’de yeni yazar kalıpları ortaya çıktı. Bu kalıplara sahip yazarlar halk arasında züppe olarak adlandırılmaya başlanmıştı. Bu yazarlar edebi kariyerlerinden çok hayatlarıyla gündeme gelmeye başlamışlardı.
Toplum tarafından gerek hal ve hareket olarak gerekse giyim kuşam olarak taklit edilen bu yazarlar, natüralistlere karşı çıkan sembolizm akımının öncüsü olarak edebiyatı soysuzluşturdukları imasıyla dekadan olarak adlandırıldı. Bu yazarlara örnek olarak: Tevfik Fikret ve Arthur Rimbaud örnek verilebilir.
Dekadanlık nedir?
Jean-Jacques Rousseau, dekadanlığı felsefi açıdan doğanın ve kültürün karşıtı olarak tanımlarken; Büyük Larousse Ansiklopedisinde “gerileyiş, çöküş içinde olan” anlamına gelmektedir. Dekadan/Dekadanlık, genellikle birbirine benzer tanımlamalara sahip olsa da genel itibariyle dekadan olarak tanımlanan kişiler bu tanımlamayı pek hoş karşılamaz.
Natüralist yazarlara bir tepki özelliği taşıyan sembolist sanatçılara verilen bu isim, Dadaizm akımının öncüleri tarafından sahiplenilmiştir. Dekadan, yoz, dejenere, bayağı olarak tanımlandığı için, itham edilen kişilerce sevilmemiştir. Gerçekliğe olan uzaklığı yüzünden Sürrealizm akımı da çeşitli itham ve tanımlamalardan nasibini almıştır.
Dünya Edebiyatında Dekadanlar
“Sadece ve sadece şu genel prensibi vurgulamak istiyorum: Sanatın hayata öykünmesiyle kıyaslandığında, hayat sanata daha çok öykünür.” Bu sözler, “İsa Mesih’i şairler arasında sayarım.” diyen Wilde’ın kaleminden çıkmaktadır. Cüretkarlığı ve kışkırtıcılığı sebebiyle başı pek çok kez belaya giren Wilde, “Dekadan” tanımını çok iyi göğüslemektedir.
Baudelaire, kışkırtıcı açıklama ve şiirlerinin yanında tavırlarını temellendirmeyi de hedeflemişti. Modernizm’i ve Dandizm’i tanımlayan ilk yazar olmasının yanında, Düşünsel aristokrasiden bahsetmiş ve züppelik algısını farklı bir yöne çekmeyi amaçlamıştı. Onun için bu kopuş, sönmüş bir yıldız gibidir. Henüz sıcaklığını korumaktadır fakat ihtişamı yerine acı ve üzüntü doludur. Şairlerin can sıkıntısına sahip bir tavır takınması gerektiğini düşünmüştür.
“Zamanın aziz köleleri olmamak için sarhoş olun; hiç durmadan için! Şarap, şiir veya erdemle sarhoş olun”
-Charles Baudelaire
Can sıkıntısı, çağdaşı Whitman’ın eserlerinde kendini göstermektedir. “Manhattan Sokaklarında Başıboş Dolaştım, Düşüncelere Dalarak” isimli şiiri, bunu kanıtlar niteliktedir. Zaman, mekan, gerçeklik gibi kavramlar bu anlamsız gezinmeler esnasında irdelenir ve anlama çabasına maruz kalır. O zamana kadar bütünlük ve gerekçelere bağlı kalan edebiyatın seyrinin değişmesinde katkısı olan bir yazardır. Eserlerine “kendimin şarkıları” adını vermiş ve kendini Sanat eseri olarak gören Wilde ile örtüşmüştür.
Tamamlanması 15 yıl süren, 7 ciltlik otobiyografi eseri yazmış olan Proust için iliklerine kadar kendini sanat eseri olarak görüyor demek yanlış olmazdı. Hikayelerin birçoğu günlük, olağan ve sıradan gözükse de Proust yazılarını bir hayatın eseri olarak görür ve bu durum edebiyattaki en önemli eserlerden birini yazmasına olanak sağlar.
Türk Edebiyatı’na Yansımaları
Dekadanlığın revaçta olduğu dönemde, Ahmet Mithat Efendi yazılarında bu konuya geniş bir yer vermiştir. Ahmet Mithat Efendi, yazılarında Servet-i Fünun edebiyatçılarını Dekadan olarak nitelendirmiştir. Bunu yapmasının sebebi de Servet-i Fünun’cuların yazılarında çok fazla yabancı kelime kullanması ve Osmanlıcanın yapısını bozmalarıdır.
Cenap Şahabettin ise yazılarında Servet-i Fünuncuları modern edebiyatın temsilcisi olarak kabul etmiştir. Bu nedenle Dekadan tabirini kabul etmemiştir. Söz konusu ekip yeni sözcüklerle edebiyatı zenginleştirmek istemişlerdir. Yaşanan bu görüş farkı nedeniyle de Cenap Şahabettin ile Ahmet Mithat Efendi arasında bir çatışma ortamı doğmuştur.
