8 Mart 2024

Tarih Boyunca Öncü Kadın Sanatçılar

Nazan Avcı

~10dk

Gündelik hayatta yaratıcılıkları bu kadar yüksek olan kadınlar, neden sanatta böylesine az sayıda ürün vermişlerdir? Bu sorunun cevabını ataerkil toplumdaki cinsiyete dayalı katı iş bölümünde ve kadının eve kapatılmasında aramak belki de en hızlı çözüm olabilir.

Tüm engelleme ve kısıtlamalara rağmen tarihi akışa bakıp kadın figürlerinin sanat akımlarındaki etkileşimini ve ortaya koyduğu eserleri incelediğimizde pek çok çarpıcı örneği görebiliriz.

Antik Yunan Tiyatro Oyunlarında Kadın Figürleri

Antik Yunan’da şarap ve tiyatro tanrısı Dionissos en önemli hayranları “Bakkhalar” olarak anılan kadınlardı. Adına düzenlenen bazı ritüellerde ise “Lenealer” olarak anılan kadınlar başroldeydi.

Bu dönemde tiyatronun kurumsal bir içerik kazanmasıyla kadınlar saygın dramatik türlerde sahneye çıkamaz olunca kadın rolleri erkekler tarafından oynanmaya başlandı.

Ancak, tarihin en vurucu kadın rollerinin bir kısmı Yunan ve Roma yazarları tarafından yazılmıştır: Antigone, Medea, Elektra, Phaedra,…

İlerleyen dönemlerde, Yunan ve Roma’da kadınların sahneye çıkabildikleri tek tür, bir nevi halk tiyatrosu olan ve Roma imparatorluk döneminde işi açık saçıklığa vardıran, pek de saygın olmayan Mimus oyunlarıydı. Bu oyunlardaki oyuncu kadınlar köleydiler ve statüleri çok düşüktü.

amfitiyatro

Orta Çağ Döneminde Tiyatro

Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra kilisenin tiyatroyu pagan kökenleri nedeniyle reddetmesi ve ahlaksızlık yuvası olarak görmesi, oyuncuları aforoz etmesi ve zaman zaman tiyatroya gitmeyi yasaklaması bu dönemde tiyatroyu geriletti. Bu durumla birlikte, kilise okuma yazması olmayan halka dini öğretebilmek için en iyi yolun tiyatro olduğunu fark etti. Böylelikle kilise içinde ve dışında dini içerikli oyunlar organize etmeye başladı. Kilise dışında sergilenmeye başlayan tiyatro zaman içinde dini niteliğini kaybetti.

Kilisenin öğretisini yaymak amacıyla yararlandığı tiyatro, tarihte adı bilinen ilk kadın oyun yazarı olan Rahibe Hrosvita’yı da yetiştirdi. Bilinen en en ünlü oyunları: Gallicanus, Dulcitius, Callimachus, Abraham, Pafrutius, Sapienta oldu.  Aynı zamanda şair de olan Hrosvita, Latin komedya yazarı Terentius’un oyunları tarzında 6 moralite oyunu yazdı.

Orta Çağ ve Sonrasında Şiir ve Edebiyat

Christine de Pisan, 14. yüzyılda Fransa’da edebiyatın en önde gelen isimlerindendir. Ayrıca kendisini kadın haklarını savunmaya adamış feminist bir şair ve öykü yazarıdır.

Dünyadaki ilk kadın romancı olarak bilinen Aphra Behn, İngiltere’nin ilk profesyonel ve yirmi yıl boyunca tek kadın oyun yazarıdır. Birçok kez sahnelenmiş olan 18 oyun yazmıştır.

Osmanlı’da Mihri, Leyla, Fitnat Hanım, Şeref Hanım, Adile Sultan, Nigar Hanım divan edebiyatının kadın şairlerindendir.

İlk Türk kadın roman yazarı ise Fatma Aliye’dir.

Oyunculuk

Orta çağda kilisenin desteklediği dinsel oyunlarda önce papazlar, daha sonraları da lonca üyeleri rol almakla birlikte, Fransa’da birkaç kadının da bu oyunlarda rol aldığı bilinir.

İtalya’da Commedia dell’arte oyuncuları kadınları cinselliklerinin dışında da tiyatroda göstermişlerdir.

Kadınların İngiltere’de sahneye çıkmaları Shakespeare’in ölümünden yaklaşık 50 yıl sonra gerçekleşmiştir. Margaret Hughes, Elisabeth Barry, Anne Bracegirdle, Marie Saunderson bu dönemde ünlenen ilk kadın sanatçılardır.

Komedi dalında en meşhur kadın oyuncusu Nell Gwyn, kadınların sahneye çıkma hakkını elde etmesinde önemli bir rol oynamıştır.

17. yüzyılda Fransa’da kadın oyuncular profesyonel tiyatrolarla birlikte sahnede boy göstermeye başladılar. Gelmiş geçmiş en önemli Fransız kadın oyuncu Sarah Bertrand’dır.

Margaret Hughes
Margaret Hughes
Görsel Kaynağı

Besteciler

Orta çağ döneminde yaşayan Bingenli Hildegarde adlı azize, yazar, dil bilimci, eczacı, bilim insanı, filozof, şair ve müzisyen ilk bestelerini yaparak dünya müzik tarihinde yerini aldı. Müziğindeki ses zenginliği ve duyarlılığıyla Rönesans müziğine, ardından da Barok müziğe yol açan bu öncü sanatçı 20. yüzyılda tekrar keşfedilmiştir. Bingenli Hildegarde, Ordo Virtutum adlı oyunu dışında, 80’in üzerinde beste yaptı.

Müzik kariyerine 5 yaşında XIV. Louis’nin karşısında çalarak başlayan Elisabeth Jacquet de la Guerre adlı virtüöz, Paris’te konserler vermesinin yanı sıra çağının en tanınmış kadın bestecisidir.

Kardeşi Felix’i gölgelememesi için topluluk önünde piyano çalması babası tarafından yasaklanan Fanny Mendelsshon Bartholdy’dir. Felix, Fanny’nin bestelerinin pek çoğunu baba baskısı nedeniyle kendi adıyla bastırmıştır.

13 yaşında piyano çalmaya başlayan Clara Schumann’ın müzik kariyeri, kocası romantik hareketin öncülerinden ünü besteci Robert Schumann’ın gölgesi altında kalmıştır.  Besteleri de en az piyanistliği kadar kayda değer olan Clara 16 yaşında bestelediği ilk piyano konçertosunu Leipzig Gewandhaus ‘ta Mendelssohn ile birlikte seslendirmişti.

İlk operası oynandığında, ahlaksızlıkla suçlanıp mahkemeye çıkartılıp tutuklanan Carlotta Ferrari bu eserini yirmili yaşlarında yazmıştı. Kendi oyunlarını yazıp yöneten sanatçı, Bologna Filarmoni Akademisinde onursal profesörlük de yapmıştır.

Elisabeth Jacquet de la Guerre
Elisabeth Jacquet de la Guerre
Görsel Kaynağı

Osmanlı Dönemindeki Besteciler

Saba Peşrevi adlı eseri Osmanlı İmparatorluğu kayıtlarında ilk kadın besteciye ait eser olarak bilinen Reftar kalfadan sonra, 19. yüzyılın ikinci yarısından önce yaşamış, eserleri bilinen ve çalıp okunan tek kadın bestecimiz Dilhayat Kalfa’dır. 19.yyda haremde kadınlardan oluşan pek çok saz heyeti kurulmuştur. Hatta 60 kişilik bir orkestranın varlığından da söz edilir.

Ressamlar

Dünyada uluslararası ün kazanan ilk kadın ressam 1532’de İtalya’da doğan Sofonisba Anugissilo’dur. Michalengelo tarafından desteklenmiş ve İspanyol sarayına resimler yapmıştır.

Floransa’daki Resim Akademisi’ne ilk kabul edilen kadın sanatçı Artemisia Gentilechi’dir

İlk Türk kadın ressam Mihri Müşfik, ilk heykeltıraş da Sabiha Bengütaş’tır.

Sofonisba Anugissilo
Sofonisba Anugissilo
Görsel Kaynağı

Doğu Tiyatrosu

Özellikle Çin ve Japon dramasında sahnede kadınlara yer yoktur. Çin Operası’nda kadın rolleri erkekler tarafından oynanır. Hiçbir kadının bir kadının nasıl olması gerektiğini bir erkek kadar iyi bilemeyeceği varsayılır.

Japonya’da Kabuki tiyatrosunun kurucusu Şinto tapınağının rahibesi Okuni’dir. Ama tiyatroda oynayan kadınların halkı ahlaksızlığa teşvik ettikleri gerekçesiyle sahneye çıkmaları yasaklanmıştır.

Osmanlı Dönemindeki Oyuncular  

Osmanlı döneminde ortaoyunu, meddah, karagöz gibi tüm geleneksel tiyatro biçimleri içinde erkekler kadın rollerini yansıtırlardı. 19. yüzyıla geldiğimizde bu durum değişmeye başladı. İlk Ermeni kadın oyuncu Stepan Ekşiyan ve ilk Müslüman kadın oyuncu Afife Jale sahneye çıkmaya başladı.

Müslüman kadın oyuncuların sahneye çıkmasını engelleyen tüm yasal dayanaklar 16 Temmuz 1923’te Mustafa Kemal Atatürk tarafından kaldırılmıştır İlk kadın sinema oyuncularımız, Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir’dir. İlk kadın opera sanatkarımız ise Semiha Berksoy’dur.

Bu kadınların hepsi yüzyıllar boyunca sanatlarını yapmak için nice zorluklara katlanmış, önyargılarla biçimlenmiş toplumlarda dışlandıkları alanlarda birer öncü olmuşlar ve gelecek nesillerin yolunu açmışlardır. Onlar gelecekte karşılaşacağımız karanlıklarda da yolumuzu bulmamıza yardımcı olacak birer kutup yıldızı olarak tarihteki yerlerini almışlardır. 8 Mart Emekçi Kadınlar Günü dolayısıyla tüm bu sanat emekçisi kadınlara cesaretleri ve yaratıcılıkları için sonsuz teşekkürler.

Bu içeriği beğendiniz mi? Bunun gibi daha fazla içerik üretebilmemiz için bize Patreon´da destek olun. 🙂
10layn.com Patreon button
Nazan Avcı

Nazan Avcı

Tüm yazıları

E-bültenimize kaydolun.