Fado Nedir?
Fado, 1800’lü yılların Lizbon’unda doğan, fakat kökeninin çok daha eski zamanlara uzandığı düşünülen Portekiz’e özgü bir halk müziği türüdür.
‘Fado, kaybedilmiş, elden gitmiş şeyleri dillendirir. Kaybedilmiş bir imparatorluğu, kaybedilmiş bir ülkeyi, yenilmiş bir adamı. Yani Portekiz’in yaralanmış ruhunun tarihidir Fado. Şiir ve bir tür yardım alan bir şiir olan şarkı, ruhta olmayanı yansıtır. Bu nedenle halkların hüzünlü şarkıları hep neşe yüklüdür; neşeli şarkılarıysa hüzün… Fado, güçlü bir ruhun bitkin düşmüş halidir. Portekiz’in bir zamanlar inandığı ancak onu terk eden tanrıyı hor gören bakışıdır. Fado’da tanrılar meşruiyetlerini yeniden kazanmıştır. Ancak hep uzaklardadırlar.’
Fernando Pessoa
Kelimenin Anlamı
İsmin kökeni, Latincede kader anlamına gelen ‘fatum’ kelimesine dayanmaktadır.
Ortaya Çıkışı
Aşka dayanan derin acının, hüznün ve özlemin müziği olan Fado, kadınların denize uğurladıkları ve umutla bekledikleri, ancak geri dönmeyen balıkçı, kaşif veya denizci sevgililerine yazdıkları ağıtlardan türemiştir.
1838 yılında belgelenen Fado’da; melankolinin, nostaljinin, hayal kırıklığının ve kaderciliğin işlendiği kısa yaşam öyküleri anlatılmaktadır.
Kökeni
Fado, genellikle denizcilerin şarkısı olarak tanımlansa da kimi tarihçiler kökenini, Kuzey Afrika müziği ile benzerliğinden dolayı, Arapların Lizbon’da yaşadığı döneme dayandırmaktadır. Bazı tarihçilere göreyse, 17. yüzyılda ülkenin büyük kentlerindeki varoşlarda doğmuştur.
Fado, 2011 yılının Kasım ayında UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine alınmıştır.
Fado’nun Türleri
Fado’nun iki türü vardır: Lizbon ve Coimbra.
Lizbon Fado’su: Duygusal ve kederlidir. Bir kadın (fadista) tarafından söylenir. Denizde kaybolan eşinin acısını ve üzüntüsünü yansıtır.
Coimbra Fado’su: Geleneksel olarak Coimbra Üniversitesi’nin akademik gelenekleriyle ilişkilidir. Orta çağdaki ozanlık geleneğine dayanır.
Portekiz gitarı ve viola ismindeki gitar ile eşlik edilerek sadece erkekler tarafından söylenir.
Enstrümanlar
Klasik Fado’da şarkıcıya genellikle bir veya iki adet 12 telli Portekiz gitarı ile bir veya iki adet viola isimli İspanyol gitarı eşlik eder. Kimi zamansa küçük 8 telli bir bas ile söylenir.
Modern Fado’da ise, bir orkestraya kadar uzanan çeşitli enstrümanlar yer alabilir.
Fado’nun Büyük Ustaları
- Maria Severa
- Amalia Rodrigues (Fado Kraliçesi)
- Alfredo Marceneiro
- Mariza Reis Nunes
- Ana Moura
- Carlos Do Carmo
- Raquel Tavares
- Maria da Fé
- Herminia Silva
Salazar Dönemi
Antonio de Oliveire Salazar diktatörlüğü dönemiyle özdeşleşmiş 3F’ten biri, Fado’dur. Diğerleri ise, futbol ve Fatima’dır. 3F’nin anlamı, Salazar’ın meşruiyetinin halkın spor, eğlence ve din ile uyuşturulmasıyla sağlandığıdır.
Ancak bu dönemde söylenen Fado’lar sansürlüdür. Karanfil Devrimi‘nin ardından, müzik de özgürlüğüne kavuşmuştur.
BONUS
Fado Müzesi
1998 yılında açılan Fado Müzesi’nde, temel bilgiler; enstrümanlar, fotoğraflar, afişler, gazeteler, notalar, giysiler ve Fado’yla ilgili çeşitli malzemelerden oluşan geniş bir koleksiyon yer almaktadır. Müzede ayrıca sürekli bir sergi, doküman merkezi, Portekiz gitarı kurslarının verildiği bir okul, etkinliklerin düzenlendiği bir salon ve kafeterya bulunmaktadır.
‘Fado gizemli bir şeydir, onu duyumsamak için insanların ıstırapla doğması, arzuları, tutkuları olmayan, sanki hiç var olmamış biri gibi hissetmesi gerekir.’
AmalIa RodrIgues
