Kısaca Flamenko Nedir?
Flamenko ya da Endülüs Halk Müziği, akademik olmayan bir Avrupa müzik formu ile bu müzik eşliğinde yapılan dansın ismidir.
Flamenkonun kökeni hakkında netleşmemiş birçok nokta olmasına rağmen, karmaşık ve yoğun bir kültürel gelenek olduğu bilinmektedir.
Genellikle İspanya’ya özgü olduğu düşünülse de; Endülüs bölgesinde yaşayan, asimile olmuş yerli İberik halkların, Berberi-Arap Müslümanların, İspanya Yahudilerinin ve Çingenelerin ortak kültür mirasıdır.
Başka bir ifadeyle Flamenko, İspanya topraklarının sağladığı mozaik kültürle oluşmuş; şarkı, dans ve müziğin bir arada oluşturduğu bir sanat türüdür.
Flamenkonun Ortaya Çıkışı
Bugünkü İspanya topraklarında, M.Ö. 1000’li yıllarda Fenikelilerin yaşıyordu. M.Ö. 550 yılına gelindiğinde Antik Yunan halkları Güney İspanya’yı kontrolleri altına aldırlar. M.Ö. 206 ile 201 yılları arasında, bu topraklar Roma İmparatorluğu’na dahil edildi.
711 yılında, Mağribiler Cebelitarık Boğazı’ndan geçerek İspanya’yı işgal ettiler ve yaklaşık 700 yıl boyunca bu toprakların hakimi oldular.
Bu süreçte Arap, Berberi ve Fars kültürü İspanya’nın kültürel, sosyal ve sanatsal yapısını büyük ölçüde etkiledi.
1400’lü yıllar biterken, İspanya topraklarında yeniden Hristiyan hakimiyeti başladı. Ulaşılan verilere göre; aynı dönemde İspanya’da Çingene toplulukları da bulunuyordu.
Endülüs kültürü ile Çingene halklarının kültürünün bu süreçte kaynaşmaya başladığı tahmin ediliyor.
Flamo Mengue
Flamenkonun doğuşuna ilişkin bir başka hikaye ise; Endülüs’te yaşamış bir udi sanatçısı olan Flamo Mengue’ye dayanıyor.
Kastilyalı gitaristler, Flamo Mengue’nin ud çalma tarzına özenerek gitar çalma biçimlerinde bir ekol oluşturmuşlar ve bu ekol, flamomengue olarak isimlendirilmiş. Zamanla bu isim, flamenkoya dönüşmüş.
Ancak bu hikaye, pek çok tarihçi tarafından yalnızca bir rivayet olarak görülüyor.
Flamenkonun Altın Çağı (Cafe Cantante)
1800’lü yılların ilk yarısı biterken, flamenko bugün aşina olduğumuz halini almaya başladı.
Müziğin yanı sıra şarkı sözlerine ve dansa daha fazla önem verilmeye başlandı. Ve bu dönemde bilinen ilk flamenko gece kulübü açıldı.
1842 yılında, Sevilla’da açılan Cafe Cante ile birlikte hem dans figürlerinde hem de ayakkabı ve kostümlerde değişimler başladı.
Flamenkonun Dünyaya Yayılışı
1936 yılında İspanya’da başlayan iç savaş pek çok sanatçının ve bilim insanın ülkeden ayrılmasına sebep oldu. Bu da flamenkonun başta Güney Amerika olmak üzere tüm dünyada tanınmasını sağladı.
Flamenkonun popülerleşmesi beraberinde, gösterileri ve sahne dünyasının gösterişini ve abartısını da getirdi. Operadan festivallere kadar eğlence ve sanat dünyasında kendine büyük bir yer bulan flamenkonun popülaritesi, 1960’lı yıllarda, özellikle Blues ve Jazz’ın yükselişiyle, azalmaya başladı.
Fakat bu dönemde eski şarkılar kaydedilmeye; flamenkonun tarihi araştırılmaya ve türleri analiz edilmeye başlandı. Ve 1958 yılında, flamenkoyu korumak ve flamenko ile ilgili araştırmalar yapmak amacıyla ‘Catedra de Flamencologia’ kuruldu.
Cante (Şarkı)
Cantenin en az birkaç tarzında uzman olan, geleneksel ezgileri, şiirleri ve ritimleri bilen şarkıcı flamenkonun temelini oluşturur.
Şarkıcılar alkışlayarak, ayak veya elle ritim tutarak hem geleneğe bağlı bir şekilde şarkıya eşlik eder hem de kendi ruhunu ve tarzını yansıtır.
Flamenkoyu oluşturan diğer parça ise; önceden bilgilendirilmiş Aficionado ismini alan dinleyicidir. Dinleyici flamenko yapanlara yakın oturur; genellikle ritim tutarak, alkışlayarak, Joleo ismi verilen geleneksel takdir etme yöntemleriyle aktif olarak flamenkoya katılır ve sanatçıları desteklerler.
Flamenko Şarkıları
- Cante Jondo (Derin Şarkı): En eski form olduğu düşünülmektedir.
- Cante Intermedio (Ara Şarkı): Hibrit bir formdur. İspanyol müziğinin özelliklerini taşır.
- Cante Chico (Hafif/Küçük Şarkı): Teknik becerinin önde olduğu; mizahın, doğanın ve sevginin ön planda olduğu şarkılardır.
Popüler Makamlar
Ritmin, anlamın, tutkunun ve zarafetin önemli olduğu flamenkoda, 60’ı aşkın makam (biçim) vardır.
- Alegrias: Neşe ve sevinç anlamını taşıyan Alegria kelimesi, alegrias makamını en iyi şekilde tanımlamaktadır. Alegrias makamı, Cante Chico’ya girer. Gitar soloları, dans ve şarkı bir aradadır.
- Bulerias: Buleria, şaka ve aldatma anlamlarına gelmektedir. Bulerias, flamenkonun en hızlı biçimidir. Şarkı, dans ve gitar bir aradadır.
- Fandangos ve Fandangos de Huelva: Fandangos, en eski makamlardan biridir. Endülüs’te doğmuştur. Fandangos, cante içindir. Yavaştır. Özgür bir biçime sahiptir. Fandangos de Huelva, dans ve şarkı içindir. Tekrarlı bir örgüsü vardır.
- Farruca: Kuzey İspanya’da doğmuştur. Nadir olarak söylenen Farruca, erkek dansı içindir. Melankolik ve dramatik gitar sololarını barındırır.
- Rumba: Kökeni Küba’ya dayanmaktadır. Gidiş-geliş müziği olarak da isimlendirilir. Küba’dan İspanya’ya dönen sanatçılar tarafından getirilerek uyarlanmıştır.
- Sevillanas: Festival dansı olarak da bilinir. Çift olarak dans edilir.
- Soleares: Şarkının anası olarak da isimlendirilir. İsmi, yalnızlık anlamına gelen soledad kelimesinden gelir.
- Siguiriyas: Cante Jondo’nun en karakteristik makamıdır. Umutsuzluğu, ölümü, yalnızlığı, üzüntüleri ve ırkçılığa maruz kalan Çingenelerin acılarını anlatır.
- Tangos: Festivallerde sıklıkla rastlanan biçimlerden biridir. Canlı, neşeli ve hızlıdır. Buna rağmen aşk acısını anlatır. Kolay bir ritmi vardır. Genellikle kadın şarkı söyler ve dans eder.
Toque (Gitar)
Flamenkoda gitarist hem şarkıya eşlik eder hem de şarkıyı ve varsa, dansçıları destekler.
Gürültülü ortamlarda birden fazla gitarist olabilir.
Flamenko gitarı, görünüm olarak akustik gitara benzese de sesi daha parlaktır, ağırlığı daha hafiftir ve telleri gitarın gövdesine daha yakındır. Ayrıca ses deliği ile köprü arasındaki bölgede ince bir plastik tabaka bulunur. Bu tabaka, gitarı golpe denilen ve yüzük parmağının tırnağıyla yapılan hafif vuruşlardan korur.
Balle (Dans)
Flamenkoda grup dansı yoktur. Temelde tek dansçı ya da iki dansçı yer alır. Çoğu zaman önceden hazırlanılsa da, kimi zaman hazırlanmadan da yapılabilir.
Flamenkoda dans ve müzik bir düettir.
Flamenko dansının tanımlanmış, karakterize bir tekniği vardır. Gelişmiş bir üst gövdeyi gerektirir. Kol tekniği ve karmaşık ayak hareketleri bir aradadır. Dansa duyguları yansıtan mimikler ve jestlerle eşlik edilerek bütünlük sağlanır.
Geçmişte flamenko dansı, akrabalar, arkadaşlar ve komşularla nesilden nesile aktarılırken bugün, genellikle profesyonel kurslarda öğretilmektedir.
Ayak Vurma Hareketleri
- Tacon: Ayağın tarak kemiklerinin olduğu bölüm yerde sabitken topuğun kaldırılarak vurulması.
- Planta: Topuk havadayken ayağın yalnızca ön kısmının yere vurulması.
- Punta: Ayağın burun kısmının yere vurulması.
Kostüm
Flamenkoda dansın en önemli unsurlarından biri kostümdür.
Flamenko altı çivili özel dans ayakkabılarıyla yapılır.
Kat kat uzun etekler giyilir; püsküllü şallar omuza alınır, kulaklara halka küpeler takılır, ele yelpaze alınır ve saça kırmızı güller iliştirilir.
Geleneksel olarak kadınlar kırmızı, siyah ve mavi renklerde elbiseler giyerken erkekler koyu renkli pantolonlar ile siyah veya kırmızı smokin gömlekler giyer.
Kısa Flamenko Sözlüğü
Flamenkoda kullanılan terimlerin pek çoğu İspanyolcadır.
- Aficionado: Dinleyici, seyirci.
- Bailaor: Erkek flamenko dansçısı.
- Bailaora: Kadın flamenko dansçısı.
- Bailar: Dans etmek.
- Cabales: Flamenko uzmanı.
- Cantaor: Flamenko şarkıcısı.
- Cante: Şarkı, şarkı söylemek.
- Cuadro Flamenco: Şarkıcıların ve dansçıların oluşturduğu grup.
- Duende: Flamenko sanatına ilham veren, derinden hissedilen ruhani güç.
- Flamenco Puro: Saf, geleneksel Flamenko.
- Palmas: Ritme uygun olarak alkış yapmak.
- Pitos: Ritme uygun olarak parmak şıklatmak.
- Tocaor/Tacaor: Flamenko gitaristi.
Sanatçıları desteklemek için kullanılan deyişler (Joleo)
- Asi se baila!: İşte dans budur!
- Asi se toca!: İşte çalmak budur!
- Asi se canta!: İşte şarkı söylemek budur!
- Eso es!: İşte bu!
- Hassa!: Harika!
- Ale!/Ole!: (Ünlem ifadesi.)
Flamenko Dinlemek İsteyenler için Öneriler
- Paco de Lucia, nam-ı diğer Flamenko Müziğinin Babası
- Camaron De La Isla (José Monje Cruz)
- Vicente Amigo
BONUS
Dünyada sürekliliği olan sekiz flamenko festivalinden biri Ankara’da düzenleniyor.
Her yıl İspanya Büyükelçiliği Kültür Ateşeliği ve Flamenko Ankara Derneği tarafından düzenlenen Uluslararası Flamenko Ankara Festivali, aynı zamanda ülkemizin ilk ve sürekli tek uluslararası festivali olma özelliğini taşıyor.
