Tam ismiyle Emiliano Zapata Salazar, Meksika Köylü Devrimi’nin ulusal lideri, 1879 yılında, Zapata-Salazar çiftinin dokuzuncu çocuğu olarak dünyaya gelmiştir.
10 Nisan 1919 yılında öldürülen Zapata, 20. yüzyılın ilk büyük köylü hareketinin önderidir.
‘Güçsüz halklar güçlü liderler çıkarır, güçlü halklarınsa lidere ihtiyacı yoktur.’
Toprağın köylüler arasında eşit paylaştırılmasını savunan Emiliano Zapata, kesin zafere ulaşmayan Meksika Köylü Devrimi sırasında ve devrim sonrasında, gerilla savaşının lideri olarak halkın haklarını savunmuştur.
Zapata-Salazar ailesi, Porfirio Diaz tarafından diktatörlükle yönetilen Meksika’da, karşılaştıkları baskıya boyun eğmeyerek topraklarını korumaya çalışan sayılı aile arasında yer almıştır.
Babasının ölümünün ardından ailesine bakma görevini üstlenen Emiliano Zapata, zaman içinde yaşadığı köyde saygı duyulan biri haline gelmiş ve 1909 yılında Köy Savunma Komitesi Başkanlığı’na seçilmiştir.
Zapata, komite başkanı olduktan bir yıl sonra, kan dökmeden, malikane sahiplerinin (Hacienda) topraklarını işgal ederek köylülere paylaştırmıştır.
Yüzyıllar boyunca pek çok baskıya ve haksızlığa direnen Mayaların yaşadığı, ülkenin güneydoğusunda bulunan ve en yoksul bölgesi olan Chiapas, ‘ayaklanmalar bölgesi’ olarak da isimlendirilmektedir.
On altıncı yüzyılda İspanyollara ve Hristiyanlaşmaya karşı direnen halk; dinin kabulünün ardından bastırılan kanlı isyanı, Hristiyanlık adına başlatmıştır.
Yirminci yüzyılda ise, köylüler, topraklarını ve haklarını diktatörlük rejimine karşı korumak için ayaklanmıştır. Bu savaşın lideri ise, bugün hala halk kahramanı kabul edilen Zapata olmuştur.
Kızılderili Zapatistaların ‘Ebedi Komutan’ saydığı Zapata, Meksika Devrimi’nde, kurduğu ve liderliğini yaptığını Güney Kurtuluş Ordusu’yla Başkan Porfirio Diaz’a karşı mücadele etmiştir.
1983 yılında, Mayalar tarafından kurulan Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN), Zapata’nın özgürlük ideallerini benimsemesinin yanı sıra adını da almıştır.
‘Yurda ve halkın özgürlüğüne düşman olanlar, her zaman halkın soylu davası uğrunda kendilerini feda edenlere haydut gözüyle bakmışlardır.’
Komite başkanı olduktan sonra, halkın haklarını korumak ve toprakları köylülere eşit olarak paylaştırmak için barışçıl bir mücadele başlatan Zapata, çabalarının bir sonuç vermemesi üzerine silahlı mücadeleye yönelmiştir.
Aynı dönemde, Diaz yönetimi Francisco I. Madero’nun adaylığıyla tehlike altına girmiştir.
Düzenin değişeceğine inanan Zapata, bu durumu bir fırsat olarak görmüş ve Madero’yla gizli bir ittifak kurmuştur. İkili, köylülerin de desteğiyle Mayıs 1911’de Diaz yönetiminin yıkılmasını sağlamıştır.
Madero yönetimi sırasında yeni toprak reformları yapılmış olsa da bunlar Zapata’ya yeterli gelmemiştir. Bu sebeple, Zapata-Madero ittifakı aynı yıl içinde bozulmuştur.
İttifakın sona ermesinin ardından Zapata, Puebla civarındaki dağlara yerleşerek hak mücadelesini Madero’ya karşı sürdürmüştür.
Eski Madero yanlısı Pascual Orozco ve Emiliano V. Gomez ile ittifak kuran Zapata, silah ihtiyacını Gomez sayesinde karşılamıştır.
Köylü ve çiftçilerin haklarının verilmemesi sebebiyle Madero’nun silahsızlanma çağrısına uymayan Zapata, ‘Plan de Ayala’ isimli bir toprak reformu belgesi yayımlamıştır.
1913 yılında Madero’nun Victoriano Huerta tarafından öldürülmesiyle daha fazla destek bulan Zapata, Huerta’nın otoritesini kabul etmemiştir.
Zapata’nın reform planını kabul etmeyen karşı-devrimci Huerta, Meksika Devrimi’nin önderlerinden biri olan Venustiano Carranza Garza tarafından mağlup edilmiştir.
Carranza’nın yeni yönetimi belirlemek amacıyla belirlediği komite üyelerinin seçilmiş olmaması sebebiyle kongreye katılmayı reddeden Zapata, reform planını incelenmesi için kongreye iletmiştir.
Carranza, Huerta’nın ardından Zapatistaları bölmek için çalışmış, 10 Nisan 1919’da da kurduğu tuzakla Zapata’yı öldürtmüştür.
‘Dizlerimin üstünde yaşamaktansa, ayaklarımın üstünde ölmeyi tercih ederim.’
Halk kahramanının ölümünün ardından Chiapas’ta pek çok sokak, cadde ve ilçenin ismi Emiliano Zapata olarak değiştirilmiştir.
BONUS
Viva Zapata!
1952 yapımı film, John Steinbeck’in Yenilmez Zapata isimli biyografi kitabından uyarlanmıştır.
Yönetmenliğini Elia Kazan’ın yaptığı filmde önemli rolleri Marlon Brando, Jean Peters ve Anthony Quinn paylaşmıştır.
