Mobbing Nedir?
Mobbing, dilimize çevrilmiş haliyle yıldırma, bezdirmeveya psikolojik taciz; Türk Dil Kurumu’nun tanımına göre; iş yeri ve okullar gibi topluluklar içinde belirli bir kişiyi ya da grubu hedef alarak çalışmalarını sistemli bir şekilde engellemek; huzursuz olmasına yol açarak yıldırmak, dışlamak ve gözden düşürmek anlamına geliyor.
Kısaca, belirli bir topluluk içinde, bir grup ya da kişinin, belirli bir kişiyi ya da başka bir grubu bilinçli ve sistemli şekilde rahatsız etmek olarak da tanımlanabilir.
Mobbing Kavramının Ortaya Çıkışı
Uluslararası literatürde, ‘iş yerinde psikolojik taciz ya da terör’ olarak açıklanan Mobbing, son yıllarda hukuk ve sosyoloji başta olmak üzere pek çok alanda disiplinler arası bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kavram ilk olarak, hayvanlar arasındaki liderlik savaşı için belirlenmiş ardından çocukların birbiriyle kurdukları zorbalık ilişkilerini tanımlamakta kullanılmıştır.
Bu zorbalık ilişkisinin yalnızca çocuklar arasında yaşanmadığı ise, 1950’li yıllardan sonra, çalışma hayatıyla ilgili yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur.
Mobbing kavramı, bugünkü haliyle ilk kez 1984 yılında, Dr. Heinz Leymann tarafından, İş Hayatında Güvenlik ve Sağlık isimli raporda dile getirilmiş ve bilimsellik kazanmıştır.
1993 yılında ise, İsveç’te çıkarılan İş Yerinde Kişilerin Mağdur Edilmesi başlıklı kanunla hukuki düzlemde yerini almıştır.
Mobbing Ne Değildir?
Mobbing, belirli bir süre boyunca ve sistemli olarak bir ya da birden fazla çalışanı yıldırmak, baskı altına almak, yıpratmak, işten ve iş yerinden uzaklaştırmak gibi amaçlarla gösterilen tutum, davranış ve tavırları ifade eder.
Peki, ne değildir?
İş yerinde karşılaşılan tüm olumsuz davranışlar mobbing kapsamında değerlendirilmez. Bir davranışın mobbing sayılması için, bazı unsurlara sahip olması gerekir.
Tek sefere mahsus, süreklilik arz etmeyen; kriz veya stres anlarında ya da belirli bir sebebe bağlı olarak gösterilen olumsuz davranışlar mobbing kapsamına girmemektedir.
Mobbingin Unsurları Nelerdir?
- İş yeri sınırları içinde gerçekleşmeli,
- Bilinçli ve kasıtlı olarak yapılmalı,
- Sistemli olarak yapılmalı,
- Süreklilik arz etmeli,
- Yıldırmak, baskı altına almak, işten uzaklaştırmak gibi kötü niyetli bir amaçla yapılmalı,
- Mağdurun fiziksel ya da psikolojik sağlığında zarara yol açmış olmalı veya çalışma performansını olumsuz yönde etkilemelidir.
Mobbing Nasıl Fark Edilir?
Mobbing her zaman gözle görülen bir davranışla ortaya çıkmayabilir. Açık olabildiği gibi üstü kapalı ya da gizli şekilde de yapılabilir. Bu nedenle, fark etmek zaman alabilir.
Aşağıdaki örnekler mobbingi fark etmenize yardımcı olabilir;
- Kendini değersiz hissetme,
- Mesleki bilgi ve yeterliğin sorgulanması,
- Kişinin kendisine güvenilmediğini hissetmesi,
- Yetiştirilemeyecek kadar fazla iş yükü,
- İşle ilgili konuların paylaşılmaması,
- Sözlü ya da fiziksel cinsel taciz,
- Dışlanma ve diğer çalışanların kişiyle iletişim kurmaması,
- Kişinin düşüncelerinin ve çalışmalarının dikkate alınmaması, sözlerinin dinlenmemesi, vb.,
- Kişi hakkında itibarını zedeleyecek asılsız söylentilerin ortaya çıkması,
- Çare aramak için başvurulan mercilerin kişiyi reddetmesi,…
Mobbingin Türleri
Düşey Mobbing
Hiyerarşik olarak üst makamda olanların, sahip oldukları kurumsal gücü kullanarak astlarına yönelik gerçekleştirdiği psikolojik şiddettir.
Yatay Mobbing
İş yerinde benzer statüde olan çalışan ya da çalışanların benzer konumdaki bir başka çalışana ya da başka bir gruba uyguladığı psikolojik şiddettir.
Dikey ya da Ters Mobbing
Çalışan ya da çalışanların yöneticiye uyguladığı psikolojik şiddettir.
Mobbingin Mağdura Etkileri
Psikolojik tacizin mağdur üzerindeki olumsuz etkileri kişiden kişiye göre değişiyor olsa da sıklıkla karşılaşılan sonuçlar aşağıdaki gibidir.
Psikolojik etkileri: Melankoli, yoğun stres, odaklanma sorunu, özgüven kaybı, sosyal uyumsuzluk, öğrenilmiş çaresizlik, depresyon, huzursuzluk, derin keder, kontrol edilemeyen öfke, kendinden şüphe etme, paranoya, utanç, endişe, korku, tükenmişlik sendromu, motivasyon düşüklüğü, anksiyete, dikkat kaybı, yetersizlik hissi, vb.
Fiziksel etkileri: Uyku bozuklukları, ağlama veya öfke nöbetleri, yüksek tansiyon, panik atak, travma sonrası stres bozukluğu, alkol ve ilaç gibi madde kullanım bozuklukları, yeme bozuklukları vb.
Mobbingin İş Yerine Etkileri
- Çalışan-çalışan ve çalışan-yönetici ilişkilerinin bozulması,
- İşe, yöneticilere veya kuruma duyulan güvenin azalması ya da yitirilmesi,
- Devamsızlıkların artması,
- Çalışan motivasyonunun ve verimliliğinin düşmesi,
- Çalışan sadakatinin düşmesi ya da ortadan kalkması,
- İstifaların artması, vb.
Mobbing Karşısında Ne Yapılabilir?
- Mobbingin psikolojik bir saldırı olduğu göz önüne alınarak psikolojik savunma yöntemleri geliştirilmelidir.
- İlk adım, mobbing yapan kişi ya da kişilere açıkça itiraz etmek ve bu tür davranışların durdurulmasını istemektir.
- İstenen anlamsız işler ve talepler yazılı olarak kaydedilmeli ve ilgili birimlere raporlanmalıdır.
- İş yerindeki ilgili bölümlere konuyla ilgili bilgi verilmeli, şikayette bulunulmalıdır. Bundan sonra süreç takip edilmelidir.
- Mobbing, bağlı olunan sendikanın iş yeri temsilcisine ya da yönetimine bildirilmelidir.
- Güvenilen iş arkadaşlarıyla veya diğer mağdurlarla durum paylaşılmalı ve iş birliği yapılmalıdır.
- Bunların yanı sıra mağdurlara iş değiştirmeleri, psikolojik destek almaları, özgüvenlerini geliştirmeleri, içe kapanmamaları, diğer olasılıkları değerlendirmeleri ve hukuki yollara başvurmaları önerilmektedir.
Mobbingde Hukuki Yollar
2000’li yıllardan itibaren, başta Jeoloji Mühendisleri Odasına dava açan Tülin Yıldırım’ın ve Türk Telekom’a dava açan Bülent Atuk’un davaları olmak üzere ülkemizde çalışanın lehinde sonuçlanan örnek davalar bulunmaktadır.
İşçi statüsünde ya da kamu personeli olmaları fark etmeksizin tüm mağdurlar karşı karşıya kaldıkları psikolojik şiddetin tazmini, manevi ve varsa maddi zararlarının tazmini için dava açabilirler.
İş Yerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi Hakkındaki Başbakanlık Genelgesi ile önlem alınması gereken bir sorunun varlığı kabul edilmiştir.
Ülkemizde direkt konuyla ilgili bir yasa bulunmasa da Anayasa’da, Türk Medeni Kanunu’nda, Türk Ceza Kanunu’nda, Türk Borçlar Kanunu’nda ve Devlet Memurları Kanunu’nda mobbing karşısında hukuki yollara başvurulabilecek maddeler yer almaktadır.
Not: Mobbinge uğradığınızı bildirmek veya psikolojik destek istemek için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İletişim Merkezi’nin 170 numaralı hattını arayabilirsiniz.
BONUS
Türkiye’de Mobbing
Mobbing İle Mücadele Derneği’nin verilerine göre; 2011 ile 2016 yılları arasında bilgilendirmek ve psikolojik destek istemek amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İletişim Merkezi’nin 170 numaralı hattını arayan 38 binden fazla çalışan olmuştur. Bu çalışanların %81’ininse özel sektör çalışanları olduğu tespit edilmiştir.
Cinsiyet dağılımına bakıldığında ise, mobbinge uğrayan erkek çalışan oranı %57, kadın çalışan oranı %43’tür.
Derneğin ‘Alo170’e gelen ihbarlardan elde ettiği veriler ışığında, Ekim 2018’de yaptığı açıklamaya göreyse; çalışanların %40’ı, yani 9 milyondan fazla çalışan mobbinge maruz kalmaktadır.
