Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 2002 yılında 2004’de bitmesini beklediği 15. Yaygın Polio (Çocuk Felci) Aşılama kampanyasını belgelemeyi planlamıştır. Bu çalışma Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan’ın önsözüyle yayınlanmıştır. Kitabın fotoğraflarını ise, dünyaca ünlü Brezilyalı fotoğrafçı Sebastio Salgado çekmiştir.
Eylül 2003 ayında yayınlanan Polio’nun Sonu: Hastalığı Bitirmek için Küresel Çaba (The End of Polio: A Global Effort to End a Disease) kampanyanın son yıllarını belgeleyen görsel bir belge olmuştur. DSÖ, 1988 yılında 125 endemik polio ülkesinde Küresel Polio Eradikasyon programını başlatmıştır. İki binli yılların başında ise, ülke sayısı altıya düşmüştür: Afganistan, Mısır, Hindistan, Nijer, Nijerya ve Pakistan. Bu listeye Somali de dahilken, bir yıl kadar polio vakasına rastlanmaması üzerine 2003 yılında bu listeden çıkarılmıştır.
Dünyada birçok ajans ve sivil toplum örgütünün desteği ile yürütülen aşılama programı ise, 1988 yılında 350.000 olan polio vakası sayısının 2003 yılının sonuna doğru, 556’ya düşmesini sağlamıştır. Günümüzde, dünyada rapor edilen polio vakası sayısı, 2017 yılı itibariyle 22’ye düşmüştür (Pakistan, Afganistan ve Nijerya’da rastlanmıştır).
Sebastio Salgado çalışmalarında handikaplı grupların sorunlarına dikkat çekme konusunda büyük üne sahip bir fotoğrafçıdır. Özellikle İşçiler (1994) ve Göçmenler (2000) çalışmalarıyla bu gruplara dikkat çekmiştir. 1988 yılında başlayan, Dünya Sağlık Örgütü’nün öncülüğünde yürütülen ve 2004 yılında bitmesi beklenen Global Polio Eradikasyon Programını (Global Çocuk Felci Eradikasyon Planı) beş endemik ülkede izlemeye almıştır. İnsani krizleri fotoğraflamaya alışık olan ve bu uğurda neredeyse sağlığını kaybeden Salgado, dünyanın bu sorunlara yönelik geliştireceği çözüme dair kaybettiği umudunu, Global Polio Eradikasyon programı ile yeniden kazandığını söyler.
Çekmiş olduğu fotoğraflar, daha sonra Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan’ın önsözüyle yayımlanır. Fotoğraflar ayrıca New York Times gibi gazetelerde de yerini bulur. Çocuk felci ile ilgili çalışmalar konusunda muazzam bir heyecan yaratır. Batılı ülkeler tarafından çoktan unutulmuş olan çocuk felcinin az gelişmiş ülkelerdeki varlığı ve aşılama ile engellenebilmesine rağmen, çocukların aşılanmadıkları için sakat kalmaları üzüntü vericidir. New York Times’da çıkan fotoğraflardan birisi, örneğin, Yeni Delhi’de çekilmişti (Şekil 1).
Bu fotoğraf bir okulun bahçesinde bulunan bir bankı gösteriyordu. Üzerinde neşeli, gülen, birbirleriyle şakalaşan öğrencilerle doluydu. Çocuklar her yerde çocuktur, ama bunlar farklıydı. Hepsinin değnekleri ya da bacaklarında atel bulunuyordu. Öğrencilerin çoğunda çocuk felci vardı. Birkaçının sırtı dönüktü ya da yalnızlığa terkedilmiş görünüyordu, diğerleri ise neşeliydi. Bu fotoğrafta Salgado, iki temel fotoğraf ilkesini zorlar. Birincisi, bireylerin “kusurlarını” çekinmeden gösterir ve ikincisi, nihilisttik bakış açısına karşı gelir. Çocukları dünyada umutsuzluk içindeki insanlar olmaktan çıkarır, yaşayan birer birey haline getirir. Geleceği ve umutları olan geleceğin büyüklerine dönüştürür.
(Yeni Delhi, 2001. Amar Jyoti Rehabilitasyon ve Araştırma Merkezi. 540 öğrencisi bulunur.)
Salgado fotoğraflarında insanları yoksullukları ve koşulları ile olağan çevrelerinde resmetmektedir. Kendilerini ne insan olmaktan çıkarıyor, ne de güzellemeye tabi tutuyor. Ama fotoğraflarında yine de estetik ve gerçekçiliğe dair kaygıları vardır. Örneğin bir fotoğraf Pakistan’da Peşaver yakınında mülteci Pencaplı’ların ekipler tarafından aşılanmasını, ve aşılayanların ve babanın yüzünden okunan mutluluğu gösteriyor (Şekil 2).
Diğer fotoğrafta ise Afrika’da aşılanan bir çocuğun annesini gösteriyor. Anne, acısız bir işlem olmasına rağmen, çocuğu aşılanırken onun kadar ızdırap çekiyor (Şekil 3). Arka fonda uluyan köpek kareyi tamamlıyor.
(Sudan 2002 yılında tamamıyla çocuk felcinden arınmıştır.)
Etkileyici diğer bir sahne ise Hindistan’da tren penceresinde aşılan çocuk fotoğrafıdır. Yani aşılanmamak için hiçbir bahane kabul edilmiyor (Şekil 4). Hatta trenler trende bulunan tüm çocuklar aşılanıncaya kadar tren garını terk edememektedirler.
(Utar Pradesh, 2002 yılında en yüksek polio vakasının görüldüğü yerdir.)
Aşılama her zaman tehlikesiz bir eylem değildir. Örneğin Somali’de aşı ekipleri silahlı koruma ile kampanyalarını yürütmüşlerdir (Şekil 5).
Hindistan’da aşılanan çocukları takip edebilmek için ise aşılanan çocukların parmakları boyanmaktadır (Şekil 6).
Tüm bu çabalar çocukların çocuk felci geçirmemeleri için yapılmaktadır. Örneğin, Somali’de yaşayan ve fotoğrafı çekildiğinde (2001) 11 yaşında olan Muhammet Aden Ali, Baidoa Stadı’nda Polio 2000 ve Polio 2001 takımlarının maçını izlemek için seyirci koltuğuna ilerlerken görüntülenmiş (Şekil 7). Bu maçlar aşıyı popülerleştirmek için o yıllarda sıkça düzenlenmekteydi.
Salgado’nun eşsiz fotoğraflarına eşlik eden metinler, Siddharth Dube tarafından yazılmıştır. Kendisi de polionun etkisi altında kalmış, 1961 yılında kardeşine polio teşhisi konulduğunda bu hastalığın yazgısını bizzat yaşamıştı. Kendisine bu kitabı yazma teklifi geldiğinde, tereddütsüzce kabul etmişti. Belki de bu insani krizi en iyi yazabilecek kişilerden biriydi. Çünkü bizzat hastalığın tüm aşamalarını izleme fırsatı bulmuş ve kardeşiyle birlikte yaşamıştı. Salgado ise, polio ile belki ilk defa karşılaşıyordu, ama dünyanın her türlü kriz bölgesini gezen birisi olarak; birçok hastalık, sakatlık ve ölüm görmüş; hatta neredeyse kendi sağlığını kaybetmiştir. Kendisi de gelişmekte olan bir ülkeden geldiği için bu konuyu anlatmak kendisine cazip gelmişti.
Kendi ifadesiyle, ‘(durumun) boyutu dikkatimi çekti. Polionun hala bir sorun olduğu ülkelerin birçoğunu başka vesilelerle ziyaret etmiştim ve bu hastalığın berbat etkilerinin farkına varmamıştım. Bu hastalığı yok etmek için verilen mücadeleyi gördüm. Onlarca milyon çocuğun ağzına aşı damlatmaya çalışan milyonlarca sağlık çalışanı emek sarf ediyor. Çok keyif verici bir durum olduğu için bu öyküyü paylaşmak istedim’.
Günümüzde polio mücadelesi az gelişmiş, sağlık altyapısı zayıf olan ve mülteci sorununun olduğu ülkelerde hala bir sorun olarak devam etmektedir. Rapor edilen polio sebebiyle engellilik sayıca azalmıştır. Ancak hala Pakistan, Afganistan ve Nijer gibi ülkelerde rastlanmaktadır. Bu nedenle mülteci sorununun ve aşı karşıtlığının arttığı bu dönemde, geçmişte bu uğurda verilen mücadele unutulmamalıdır.
Herkes bilinçli birer ebeveyn ve birey olarak, bu mücadeleye katkıda bulunmaya devam etmelidir. Salgado’ya ise, iyi bir görsel öykü anlatıcısı olarak yeniden teşekkür etmek gerekir. Kendisi çevresel sorunlar, işçi hakları, terk edilmiş bebekler ve soykırım gibi konulardan sonra halk sağlığını önemli ölçüde etkileyen bu sorunu insanlara ulaştırmış ve dikkat çekmiştir.
Kaynakça
- CDC Continues to Support the Global Polio Eradication Effort. Erişim: https://www.cdc.gov/polio/updates/index.htm. Erişim Tarihi: 18.12.2019.
- Does polio still exist? Is it curable? Erişim: https://www.who.int/features/qa/07/en/. Erişim Tarihi: 18.12.2019.
- Bulletin of the World Health Organization. Photo special. The last days of polio. Erişim: https://www.who.int/bulletin/volumes/82/1/photo_essay_0104/en/. Erişim Tarihi: 18.12.2019.
- The End of Polio: A Global Effort to End a Disease. Erişim: http://www.siddharthdube.com/end_polio.html. Erişim Tarihi: 18.12.2019.
- Dube S, Dennis M, McNab Ch. The End of Polio: A Global Effort To End A Disease. New York: Bullfinch Press. 2003.
- Finger A. Luminous photos, lousy text. Erişim: http://www.raggededgemagazine.com/reviews/salgadopolio0304.html. Erişim Tarihi: 18.12.2019.
- Marshall SJ. The last days of polio. Bulletin of the World Health Organization. 2004; 82 (1):67-70.
