
Kelime Anlamı
Melamilik aramak, sorgulamak, anlamaya çalışmak demektir. Kişi doğduğunda kendini anlamak için gözlemlemeye ve sorgulamaya başlar.
Bu sorgulama, kendini ve görünen varlığın hakikatini anlamak içindir. Melamiliğin kökeni Âdem Peygamber’den başlar. Âdem, hakikatleri arayan ilk insandır.

Kökenleri
Melamiler 8. yüzyılda Samanîler devrinde Horasan, İran’ında faaliyet gösteren bir sufi topluluktur. Melamilik, bugünkü modern tarzda tüm dünyada yaşanan dini anlayışı asırlar öncesinde savunan düşünce akımıdır, aynı zamanda bir duruş, felsefe ve anlayıştır.

‘Ben Kimim’
Melami meşrebinde olan her kişi, varlığın var oluşunu anlamaya çalışır. Anlamaya çalışmak insanın kendinden başlar. İnsan önce kendini sorgular; “Ben kimim, ben neyim, ben nasıl oldum, ben ben miyim?” gibi sorularla kendini anlamaya çalışır. Hakikatlere ulaşan kişi tüm varlığın var edicisini anlar. Yunus Emre misali, yaratılanı Yaratandan ötürü sever.

Melamilik Nedir?
Melamilik, günümüzdeki lâik anlayışta olan dini tavrı bünyesinde bulundurmaktaydı. Melamilik dini ritüelleri veya kendine özgü ibadet biçimleri barındırmaz. Modern dünyanın özgür inançsal tavrını sergiler.
Melamilik çoğu zaman bir tarikat kimliği olarak değerlendirilmesine karşın “Melamiler” tarihte ve özellikle Osmanlı’nın son dönemlerinde hurafeci, durağan tarikat ve din anlayışına karşı mücadele içinde olmuşlardır. Meşhur mutasavvıf Niyâzî-î Mısrî, Osmanlı tarihindeki Kadızade ekolüyle açıktan mücadele edip görüşlerine karşı çıktığı için Limni adasına sürgün edilmiş ve orada ölmüştür.

Melamilik, belli bir isimden bağımsız olarak Kur’an merkezli bir İslami tasavvuf anlayışını ifade eder. Melâmîlikte tüm manevi bağlar (zikir ve müşahede) doğrudan Allah ile kurulur. Zikir, Melâmîlerde her zaman ve her yerde yapılması gereken açık bir Kur’an emridir. Melâmîler Allah’ı, Allah ismiyle ve her zaman zikreder. Zikir, bir anlamda alınan her nefes için Allah’a teşekkür etmektir. Melâmîler sadece Allah’ı anmak ve onun varlığını daha yakından tanımak amacıyla toplanır ve sohbet ederler.

Her kesim insanın aralarında yer aldığı Melamiler, halkın arasında kendilerini gizlemeyi tercih ederler. Öyle ki, onlara çok yakın olanlar bile belki onların Melami olduklarını bilmiyor olabilirler. Bu kimliklerini, sadece kendilerine manen yakın gördükleri insanlara uygun gördükleri zamanda aşikâr ederler.
Melamiler kendileriyle Allah arasındaki ihlâsı (samimiyet) kaybetmemek ve şöhret gibi tasavvuf yolundaki salikin (tasavvuf literatüründe manevi yolda olan) önüne çıkabilecek bir engeli bertaraf etmek için kılık, kıyafet ve hatta belirli bir toplantı mekânı (dergah, tekke) ve topluluğu gibi dönemin tarikatlarının alâmetlerini göstermemeye çalışmışlar, halk içerisinde kendilerini gizlemiş, hallerini sadece kendileri gibi olanlarla paylaşmışlardır.

Melâmîler için Şeyh, sadece manevi rehber veya öğretmen demektir. Şeyhin görevi, doğru kişiye doğru bilgiyi vermek; öğrencinin görevi ise, bu bilgi ışığında Allah’a daha yakın olmaya gayret etmektir.

Melamilik, kurucusu bilinen tarikat ve cemaatlerden farklı olarak belli bir kişinin kurduğu ve o kişinin adıyla anılan bir grup değildir. Ancak yaratılış amacının zirvesi kabul ettikleri kulluğun ne olduğunu anlama ve böylece kâmil insan olma arayışıdır.

Melâmîler dini duyguların her türlü istismarına karşıdır. Üyelerinden finansal destek ve para yardımı talebinde bulunan cemaatlere karşı hiçbir peygamberin görevini yaparken ümmetinden ücret talep etmediğini hatırlatıp; bunlara, “Sizden herhangi bir ücret istemeyenlere uyun. Onlardır doğruyu ve güzeli bulanlar.” (Yasin: 21) ayetini okurlar ve onları kınarlar.

Her yolun bir ahkamı olduğu gibi, Melamilik yolunun Ahkamı, erkanı şöyledir:
- Evvela kötü düşüncelerde olmayacaksın.
- Hadesten necasetten kendini paklayacaksın.
- Daima pak gezeceksin.
- Daima hakkın huzurundaymış gibi hareket edeceksin.
- Yalan söylemeyeceksin.
- Haram yemeyeceksin.
- Zem, haset, fesat, gurur, kibir, inat ve buna benzer fena halleri terk edeceksin.
- Kimse hakkında fena söz söylemeyeceksin.
- Kalbinde dahi kimse için kötü düşünmeyeceksin.
- Kendi kulluğunla meşgul olacaksın.
- Kimsenin ibadetine, inancına karışmayacaksın.
- Kimsenin inancını hor görmeyeceksin.
- Özetle anlatılan bu ahkama uyacaksın.
Melamilik yolunun özel dersleri (meratip ve makâmat) vardır. Bu dersler kişinin kendindeki değerleri anlamak için sunulan bilgilerdir. Kişi bu bilgilerle kendi kendine arif olmaya çalışır.
Kapak Fotoğrafı: Photo by Ashkan Forouzani on Unsplash