Kısaca İbrahim Balaban
“Sanat yaşantının izdüşümüdür. Konu bir özdür, her öz kendi kabuğunu yapar.” kuramı ile eserlerini ortaya koyan İbrahim Balaban; 1921’de Bursa Orhangazi ‘de dünyaya geldi. Eğitimi doğduğu köydeki üç yıllık ilk öğretim okulundan ibaretti.
Sanatçının resim yapmaya ilgisi, henüz 16 yaşındayken Hint keneviri yetiştirmek suçundan cezaevine girmesinin ardından başladı. Altı ay hapis ve on altı bin lira da para cezasına çarptırılan Balaban, serbest kaldıktan sonra bedelini ödeyemeyince para cezası üç yıl mahkûmiyete çevrildi. Yeniden girdiği cezaevinde kendini avutmak için resim çizmeye başladı. Cezaevinde yoksunluk içindeyken yağlıboya alacak maddi imkânı olmadığı için resimlerini zeytinyağına batırdığı renkli kalemlerle yapıyordu. Cezasının bitmesine kısa bir süre kalmışken dört mahkûmun bıçaklı saldırısı ile yaralandı.
Cezaevinden çıktıktan sonra babası Hüseyin Çavuş tarafından evlendirilen Balaban, bir tabanca edinip hasmını öldürünce çıktıktan on ay sonra üçüncü kez cezaevine girdi. 1942 ile 1944 ve 1947 ile 1950 yılları arasını Bursa Cezaevi’nde geçirdi. Cezaevindeyken önce babası Hasan Çavuş’un cinayete kurban gittiği; daha sonra da doğumda karısının öldüğü ve çok kısa bir süre sonra da çocuğunun da öldüğü haberlerini aldı.
Nazım Hikmet ile Tanışması
Balaban, Bursa Cezaevi’nde şair Nâzım Hikmet’le tanıştı. Onun desteği ve ilgisi sayesinde resim yeteneği ortaya çıktı ve gelişti. “Şair Baba” dediği Nazım’dan, resmin yanı sıra felsefe, sosyoloji, ekonomi-politik konularında pratik bilgiler edindi; 1950’de çıkan af yasası ile Nazım Hikmet ile birlikte serbest kaldı.
Hapiste birlikte yattığı Nâzım Hikmet de, onun “Bahar” adlı tablosundan etkilenerek “İbrahim Balaban’ın Bahar Tablosu Üstüne” adlı şiiri yazdı:
“İşte seyreyle gözüm, hünerini Balaban’ın /………. /İşte sürülen toprak / İşte insan: / dağın, taşın, kurdun kuşun efendisi. / İşte çarıkları, işte poturunda yamalar / İşte karasaban. / İşte sağrılarında kederli, korkunç oyuklarıyla öküzleri. / On yıl mahpusta yattı ama, kaybetmedi umudunu Balaban. / İşte Seç köyünden Ali’nin kızı geliyor al taylarıyla tarlaya.”
Ayrıca Nâzım Hikmet, İbrahim Balaban’ın “Mapushane Kapısı” ve “Harman” tabloları için de birer şiir yazmıştır.
İlk Kişisel Sergisi
İbrahim Balaban, ilk kişisel sergisini 1953’te İstanbul’da Fransız Kültür Merkezi’nde açtı. Sergi, sanat çevrelerinde ve basında ilgi gördü, elli dolayında tablosu satıldı. Sanatçı, uzun süre kendi üslubuyla kırsal resim yaşamını resmetti.
Yeni Dal Grubu
1959 yılında heykeltıraş Vahi İncesu, Mata Kaya Tözge, Kemal İncesu, Avni Memedoğlu ve İhsan İncesu ile birlikte ‘Yeni Dal Grubu’ adı altında bir grup kurdu. Yeni Dal, D grubuna bir tepki olarak kurulmuş olan ” Yeniler “grubunun bir devamı niteliğinde idi. Grup üyeleri, 1961 yılında açtıkları sergideki resimleri nedeniyle tutuklandılar, 50 gün sonra beraat ettiler. Grup, 1963 yılında dağıldı. Balaban, grup dağıldıktan sonra da resim yapmaya devam etti.
1979-1980 yıllarında Almanya ve Hollanda’da kişisel sergiler açtı. 1982-1985 arasında çeşitli resim dizileri gerçekleştirdi. Başlıca resim dizileri “Kaldırımlarda Dolaşanlar” ve “Göç”, “Üretenlerin Suretleri”, “Çocukların Sevinci”, “Anadolu Kadınları” adlarını taşır.
“Geçmişin Masala Duruşu” adlı sergisindeki resimlerde Aşık Garip, Kerem ile Aslı, Leyla ile Mecnun, Ferhat ile Şirin gibi halk hikâyelerini, Karagöz ile Hacivat’ı, Nasreddin Hoca’yı işledi. Ressam, son olarak desen çalışmalarını 2005’te İstanbul’da sergiledi. Bu desenler Remzi Oğuz Yılmaz tarafından, “Balaban-Yaşamın Çizgileri / Desenler” adlı kitapta toplandı.
Yazar İbrahim Balaban
Sanatçı, 1960’lardan itibaren ressamlığının yanı sıra anı-roman ve denemeler yayımlamıştır. 1942-1944 ve 1947-1950 arasında yedi yıl süren Nâzım Hikmetli günlerini Şair Baba ve Damdakiler kitabında anlattı. İstanbul Şehir Tiyatroları’nda sahneye konan “Aslolan Hayattır” adlı tiyatro oyununda ve Yönetmen Biket İlhan’ın yönettiği “Mavi Gözlü Dev : Nâzım Hikmet” adlı sinema filminde bu kitaptan alıntılar vardır. Ayrıca kitabı yazar Haldun Çubukçu tarafından oyunlaştırılmış ve yönetmen Ayşe Emel Mesci tarafından sahneye konularak 2011 yılında Ankara Devlet Tiyatrosunda sahnelenmiştir.
Resim eleştirmenleri; sanatçıyı, “Anadolu insanının yaşamından ve halk efsanelerinden yola çıkarak toplumsal gerçekçi yapıtlar üreten ressam” olarak tanımlarlar. Balaban, sanat hayatını Dağınık, Nakışsı, Ağır Aksak, Oyuncaksı, Tutsak, Özgürlük gibi dönemlere ayırır. Önceleri köy yaşamının yoksulluğunu, köylü üretim araçlarını resmeden sanatçı, giderek destanlara, halk inançlarına, kahramanlarına, söylencelere, mitolojiye uzanır. Giderek kente göçü, kentteki yaşam ve demokrasi mücadelesini ele alır. Son dönemde Anadolu Erenleri ve Bereket Anaları’nı resimler.
Ölümü
Sanatçı 9 Haziran 2019’da İstanbul’da tedavi gördüğü hastanede 98 yaşında ölmüştür. Cenazesi İstanbul’da Şişli Camii’nden kaldırılarak memleketi Bursa’ya gönderilerek memleketi Osmangazi ilçesine bağlı Seçköy’de defnedilmiştir.