2000 yıldan uzun süre, farklı isimlerle varlığını korumuş Persleri, maddelere sığdırmak elbette imkansız. Kardelen Ölmez, Pers İmparatorluğu hakkında kısaca bilgi edinmek isteyenler için genel bir çerçeve oluşturuyor.
Bugün Birinci Pers İmparatorluğu olarak da isimlendirilen Ahameniş İmparatorluğu M.Ö. 550 yılında ve imparatorluğun başkenti Persepolis, M.Ö. 515 yılında kurulmuştur.
Kronolojik sırayla Pers İmparatorluğu:
- M.Ö. 550 – M.Ö. 330 Ahameniş İmparatorluğu (Birinci Pers İmparatorluğu)
- M.Ö. 247 – M.S. 224 Part İmparatorluğu
- 224 – 651 Sasani İmparatorluğu (İkinci / Yeni Pers İmparatorluğu)
İslam Fethi’nden sonra:
- 821 – 873 Tahiriler
- 819 – 999 Samaniler
- 861 – 1003 Seferiler
Moğol istilasının ardından:
- 1501 – 1736 Safevi Devleti
- 1736 – 1796 Afşar Hanedanı
- 1750 – 1794 Zend Hanedanı
- 1785 – 1925 Kaçar Hanedanı
- 1925 – … İran
Birinci Pers İmparatorluğu
Yönetim Şekli
Pers İmparatorluğu mutlakiyetle yönetilmiştir. Ülke, satraplık ismi verilen idari birimlere ayrılmıştır. Bugünkü eyalet sistemine benzeyen satraplıklar, Pers soylularından seçilen satraplar tarafından yönetilmiştir. Satraplar her yıl, imparatorun görevlendirdiği kişiler tarafından teftiş edilmiştir. Yetersiz görülen satraplar ya görevden alınmış ya da cezalandırılmıştır.
Sistem, Büyük İskender’in işgalinden sonra ortadan kalkmıştır.
İnanç
Halkın büyük bir bölümü Zerdüştlük dinine inanıyordu. Zerdüştlük’ün yanı sıra az da olsa, farklı pagan inançları da görülmüştür.
Kutsal tapınaklar, Ziguratlardır.
Zerdüştlük temelde, iyi ile kötünün savaşına dayanmaktadır.
Sanat ve Zanaat
Balkanlardan Afrika’ya ve Asya’nın büyük bir bölümüne uzanan geniş sınırlara sahip olan Persler; Mezopotamya, Mısır, Anadolu ve Yunan kültürlerinden etkilenmiştir.
Farklı medeniyetlerden sanatçı ve zanaatkarlara kendi bünyelerinde çalışmalarını sürdürmeleri için hak tanıyan Persler, yeni ve özgün bir sanat anlayışının ortaya çıkmasını sağlamışlardır.
Pers Mitolojisi
Pers mitolojisinde karakterler iyi ve kötü olarak keskin sınırlarla ayrılmıştır. Bu ikici anlayış, karakterlerin yanı sıra hikayelerde de net bir şekilde görülmektedir.
İkili anlayışın kökeni, Zerdüştlük’teki Ahura Mazda’nın (Avestaca, daha sonra Hürmüz) iki emanasyonuna dayanmaktadır: Yapıcı enerji kaynağı Spenta Mainyu ile karanlığın ve ölümün kaynağı Angra Mainyu.
Persler kaya üstü kabartmacılık, sarrafçılık, heykel ve mimari alanlarında oldukça gelişmiş bir medeniyettir.
Savaşçı bir toplum olan Persler’in, neredeyse tüm eserlerinde, savaşı öven ve savaşçıları yücelten tasvirler görülmektedir.
Çivi yazısını kullanmışlardır. Yazı, genellikle resmi imparatorluk yazışmalarında kullanılmıştır. Arami dilinde yazdıkları resmi belgeler dışında günümüze yazılı edebi eserleri ulaşmamıştır.
İmparatorluk, çöküş dönemine girdiği III. Darious zamanında Büyük İskender’in saldırıları sonucunda yıkılmıştır.
