Eleştirel düşünme; akıl yürütmek, değerlendirmenin içine muhakeme katmak, analiz etmek ve değerlendirmeyi derinleştirmekle ilgilidir. Eğer tepkilerimizi değerlendirmiyorsak, daha iyi bir tepkinin ne olacağını düşünmüyorsak ve tepkilerimizi ölçmüyorsak eleştirel düşünceden bahsedemeyiz.
Eleştirel düşünmenin otoritelerinden Vincent Ryan Ruggeiro, çok basit dört aşamalı bir plan sunuyor.
- Herhangi bir kişi, mesele veya durum karşısında ilk tepkinizi kabul edin. Bunun hakkında daha detaylı bilgi için 10 Maddede Kabullenmek yazılarımı gözden geçirmenizde yarar var.
- Neden o şekilde tepki verdiğinize karar verin.
- Söz konusu durum veya kişi karşısında diğer tepki seçeneklerinizi düşünün.
- Diğer tepkilerinizden birinin, ilk tepkinizden daha uygun olup olmadığını kendinize sorun.
Bu konuda Ruggeiro’nun kendi yeteneklerinizi gözden geçirmek ve geliştirmek için tavsiyelerinden bir tanesi; gözlemlerinizi, sorularınızı ve fikirlerinizi bir günlükte tutmak ve zaman ilerledikçe dönüp bakmaktır.
Bir diğer uygulama ise, sizin kim olduğunuzla ilgilidir. Kendinize kim olduğunuzu sorun. Kim olduğunuzu, her biri ayrı kağıda olmak üzere 10 yanıtta yazın. Bu 10 yanıtı sizin için önem sırasına göre sıralayın ve neden böyle bir sıralama tercih ettiğinizi açıklayın.
Eleştirel düşünme bir yetenektir. Zihnimizin nasıl kullanıldığı ve algılarımızı nasıl yönettiğimize dair bir yetenek. Her yetenek gibi öğrenilebilirdir. Fakat eleştirel düşünmeyi öğrenmek kolay değildir. Çünkü öğrenim sonundaki değişiklik, uygulama ile bağlantılıdır.
Eğer eleştirel düşünme yeteneği kendi haline bırakılırsa zaman içinde gelişir mi? Bu sorunun cevabı hepimiz için net değildir. Çünkü bu, kişinin değişim yeteneği ile yakından ilgili olduğu gibi içinde olduğu şartlar ve tepkilerini analiz edebilme kabiliyeti ile de ilişkilidir.
Burada önemli olan, düşüncelerin akışını kendiliğinden hale gelmişken, akıl ile müdahale ederek mükemmelleştirme gayretidir. Kendiliğinden oluşan düşünceler her zaman bir durum, kişi veya olgular karşısında en doğrusunu ortaya koyacaktır varsayımı hatalıdır.
Üzerinde düşünmediğimiz, derinleşmeden ürettiğimiz ve sorgulamadığımız tepkiler, çoğu zaman şikayetlerimizin perde arkasındaki nedenleridir.
Düşünceyi eleştirmek, eleştiriyi düşünmek işi kontrolünüz altındadır. Her zaman buna imkanınız vardır fakat uygulamanın bir seçim olduğu ve her seçimin de bir “sonuç paketi” ile geldiğini gözden kaçırmamak gerekir. Buradan kolaylıkla anlayabileceğiniz gibi, sonuçları seçerek üretiriz. Beğenmediklerimiz de buna dahildir.
Eleştirel düşünme ile elde edilecek sayısız kazanımdan en önemlisi, anlama/anlaşılma durumunda size sağlayacağı büyük avantajdır. Kurduğumuz her iletişimde, kendini dahi anlamaktan uzak kişilerin bizleri anlama talebi nedeniyle zorluk yaşamaktayız. Eğer siz kendinizi “daha iyi” anlamak için çaba gösterirseniz, karşılaşmayı beklediğiniz düşünce berraklığı daha kolay karşınıza çıkacaktır. Unutmayın, karşınızdaki kişi, anlaşıldığını düşünmeye başlamadığı müddetçe, her türlü ikna çabanız boşa çıkacaktır. Uzlaşmazlık veya uzlaşamamazlık istisnasız görünenden daha büyük bir sorunun en büyük işaretidir.
Eleştirel düşünme, sizinle ilgilidir. Düşünceleriniz -önce kendinizce- eleştiriye açık olduğu müddetçe akıldan söz edebilmek mümkündür. Aklın yolu birdir ve size daha iyisini sunmak için hizmet etmeyi bekler. Tabii ki siz ona hizmet imkanı verirseniz.
