1 Mayıs’ın Kökenleri
1 Mayıs İşçi Bayramı’nın kökenleri, 1856 yılında Melbourne, Avustralya’da taş ve inşaat işçilerinin 8 saatlik iş günü için Melbourne Üniversitesi’nden Parlamento Evi’ne yaptıkları yürüyüşe kadar dayanmaktadır.
1 Mayıs 1886 tarihinde, Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğinde işçiler, 8 saatlik iş günü talebiyle iş bırakmışlardır. Yarım milyon işçinin katıldığı grev ve gösteriler, aynı zamanda siyah ve beyaz ırktan olan insanların bir arada dayanışma gösterdiği ilk olaylardan biri olarak tarihe geçmiştir.
Grev ve gösterilerin sürdüğü 4 Mayıs’ta, Chicago’da yaşanan Haymarket Olayı ise, işçi mücadelesinin bilinen en önemli dönüm noktalarından biri olmuştur.
Haymarket Olayı
3 Mayıs’ta polis, bir fabrikadan çıkan grev kırıcıları protesto etmek isteyen işçilere açtığı ateşte 4 işçi hayatını kaybetmiş ve onlarca işçi yaralanmıştır. Bu olayı protesto etmek için 4 Mayıs’ta Haymarket Alanı’nda bir miting düzenlenmiştir. Miting dağılırken nereden geldiği belli olmayan bir bomba patlamış, birçok işçiyle birlikte 7 polis hayatını kaybetmiş, 69 polis yaralanmıştır. Bunun üzerine çok sayıda işçi ve sendika lideri asılsız ithamlarla tutuklanmış ve sekizi idam cezasına çarptırılmıştır. Bu olay hem işçi sınıfı hareketini hem de insan hakları savunuculuğunu küresel boyutta etkilemiştir.
Bugün 1 Mayıs’ta gerçekleştirilen pek çok anma töreni ve etkinlik bu olayın anısına düzenlenmektedir.
1 Mayıs’ın Uluslararası Bir Bayram Olarak İlanı
14 Temmuz-21 Temmuz 1889 tarihlerinde Paris’te gerçekleştirilen II. Enternasyonal’de, 1 Mayıs’ın tüm dünyada işçi sınıfının dayanışma günü olarak kutlanmasına karar verilmiştir. Bu çağrı kısa sürede Avrupa’dan Asya’ya kadar geniş bir coğrafyada karşılık bulmuş, ilk uluslararası kutlamalar 1890 yılında gerçekleştirilmiştir.
O günden itibaren 1 Mayıs, emeğin ve emekçilerin onurunu kutlamanın simgesi olmuştur. Farklı ülkelerde değişen şekillerde anılsa da temel mesaj; birlik, dayanışma ve hak mücadelesidir.
Günümüzde Arnavutluk’tan Finlandiya’ya, Çin Halk Cumhuriyeti’nden Brezilya’ya, Sri Lanka’dan Etiyopya’ya, Almanya’dan Güney Afrika Cumhuriyeti’ne kadar dünyanın pek çok yerinde 1 Mayıs resmi tatil olarak kabul edilmektedir. Ancak tarihsel kökenlerine rağmen ABD’de resmi tatil değildir. Ülkede bunun yerine Eylül ayında ‘Labor Day’ (İşçi Bayramı) kutlanmaktadır.
1 Mayıs Gelenekleri
Özellikle Avrupa ve Latin Amerika ülkelerinde 1 Mayıs yürüyüşleri yılın en büyük kitlesel etkinlikleri arasında yer almaktadır. Paris’teki Bastille Meydanı, Berlin’deki Brandenburg Kapısı veya Mexico City’deki Zócalo Meydanı gibi alanlarda her yıl sendikalar, sivil toplum kuruluşları ve öğrenciler, taleplerini dile getirdikleri yürüyüşler ve gösteriler düzenlemektedirler.
Çoğu yürüyüş barışçıl şekilde gerçekleşirken, zaman zaman güvenlik güçleri ile çatışmalar da yaşanabilmektedir. Medya organları bu yürüyüşleri geniş şekilde haberleştirir. Bu etkinlikler, geçmişten günümüze toplumda farkındalık yaratmanın en önemli araçlarından biri olarak görülmektedir.
İşçi Hakları & Toplumsal Adalet
Başlangıçta sekiz saatlik iş günü talebiyle doğan 1 Mayıs hareketi, zamanla daha geniş bir sosyal adalet ve eşitlik mücadelesine evrilmiştir. Kadın işçilerin eşit ücret talepleri, çocuk işçiliğin yasaklanması ve güvenli çalışma koşulları gibi pek çok talep bu günde dile getirilmiştir.
1 Mayıs gösterilerinde iklim adaleti, ırk eşitliği ve LGBTQ+ hakları gibi farklı konular da gündeme gelmektedir. Bu da 1 Mayıs’ı yalnızca ekonomik taleplerin değil, tüm sosyal hakların savunulduğu bir gün haline getirmiştir. Bu çeşitlilik, emek mücadelesinin evrensel bir özgürlük hareketine dönüştüğünün göstergesidir. Toplumun farklı kesimleri, kendi mücadelelerini 1 Mayıs çatısı altında birleştirmektedir.
1 Mayıs’ın Sembolleri
Kırmızı karanfiller, sol yumruk simgeleri ve barış güvercinleri gibi semboller dünyanın neredeyse her yerinde kullanılmaktadır. Bu semboller, işçi mücadelesinin barışçıl ve kararlı doğasını ifade etmektedir. Ayrıca 1 Mayıs afişlerinde “Dayanışma”, “Eşitlik” ve “Özgürlük” gibi kavramlar vurgulanmaktadır. Renk olaraksa, emek mücadelesinin ve direnişin rengi olan kırmızı ön plana çıkmaktadır.
Yasaklamalar
Birçok ülkede siyasi nedenlerle 1 Mayıs kutlamalarına kısıtlamalar getirilmiştir. Özellikle otoriter yönetimler, kitlesel gösterilerin rejime karşı bir direniş haline dönüşmesinden endişe ederek bu günü yasaklamıştır. Türkiye’de 1980 darbesinin ardından uzun yıllar boyunca 1 Mayıs kutlamaları yasaklı kalmıştır. Benzer şekilde, Sovyetler Birliği döneminde 1 Mayıs devletin kontrol ettiği törenlerle kutlanmış, özgür işçi gösterilerine izin verilmemiştir. Buna rağmen işçiler, tarih boyunca 1 Mayıs’ı sahiplenmiş ve taleplerini dile getirmiştir.
Türkiye’de İlk 1 Mayıs
Cumhuriyet öncesinde de işçi hareketleri olmasına rağmen 1 Mayıs ilk kez 1923 yılında İstanbul’da kitlesel olarak kutlanmıştır. Bu dönemde özellikle sendikalaşma ve işçi haklarına dair talepler daha görünür hale gelmiştir. Ancak siyasi baskılar nedeniyle uzun yıllar resmi kutlamalar kesintiye uğramıştır. 1977’de Taksim Meydanı’nda düzenlenen ve “Kanlı 1 Mayıs” olarak da anılan olaylar, Türkiye’de 1 Mayıs’ın seyrini derinden etkilemiştir.
2008 yılında “Emek ve Dayanışma Günü” adıyla kutlanması kabul edilmiş, 2009 yılında ise, resmi tatil ilan edilmiştir.
1977 Taksim Olayları
1 Mayıs 1977’de İstanbul Taksim Meydanı’nda yüz binlerce kişinin katıldığı bir kutlama sırasında açılan ateş sonucu 34 kişi hayatını kaybetmiş, yüzlerce kişi yaralanmıştır. Olayın sorumluları hiçbir zaman tam anlamıyla aydınlatılamamıştır.
Bu trajedi, Türkiye’de 1 Mayıs’ın siyasi bir kimlik kazanmasına yol açmış, 1977 sonrasında 1 Mayıs hem emek mücadelesinin hem de demokrasi talebinin sembolü haline gelmiştir. Taksim Meydanı ise, bu olay nedeniyle 1 Mayıs’la özdeşleşmiştir. Her yıl, olayın yıldönümünde anma törenleri düzenlenmektedir.
Kapak Fotoğrafı: Photo by Teslariu Mihai on Unsplash
