Türkiye Cumhuriyeti’nde kadınların katıldığı ilk genel seçim 8 Şubat 1935‘de yapıldı ve 17 kadın milletvekili meclise girdi. Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde Cumhuriyet döneminin en büyük hak kazanımlarından biri olan kadınların seçme ve seçilme hakkı, genelde göz ardı edilse de; Osmanlı’da Meşrutiyet ile başlayan büyük bir kadın mücadelesinin eseridir. İşte Anadolu’nun süfrajetleri hakkında bilinmeyenlerden bazıları;
Osmanlı’da kadın hareketinin ilk aşamaları, oy hakkını dile getirmek yerine; eğitim hakkı, ev dışında çalışma, kamusal alanda görünürlük, birden fazla kadınla evlilik, boşanma hakkı, giyim-kuşamdaki sınırlamalar gibi konuları temel alır.
Hareketin içinde yer alan kadınlar; eğitimli, eli kalem tutan, genelde orta sınıf, çok-kültürlü bir gruptular. Her cemaatin kadın grupları kendi dergilerini çıkarıyor, dernek ve vakıflarını kuruyordu.
Dönemin kadın hakları konusunda başat yayın organı “Hanımlara Mahsus Gazete“ Fatma Aliye, Emine Semiye, Halide Edib gibi dönemin kadın düşünür ve yazarlarının önemli buluşma noktası haline gelmişti.
II. Meşrutiyet sonrası, kadınlara yönelik kurulan “İttihat ve Terakki Kadınlar Şubesi” ile partiye kadın üye kabul ediliyor; Halide Edib tarafından kurulan, “Tealii Nisvan Cemiyeti” (Kadınları Yükseltme Derneği-1912), Ulviye Mevlan tarafından kurulan “Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti” (Kadın Haklarını Müdafaa derneği-1913) gibi dernek ve şubelerle kadın haklarına yönelik topluluk faaliyetleri hız kazanıyordu.
Türk – Osmanlı kadını ile ilgili en önemli kaynaklardan biri olan Kadınlar Dünyası (1913) dergisinin yayımlanması ile, artan siyasi katılım talepleri daha da temelleniyordu.
1923‘de Nezihe Muhittin liderliğinde bir “Kadınlar Şurası” toplanmış ve burada, siyasi örgütlenmenin başlatılması kararı doğrultusunda “Kadınlar Halk Fırkası”nı kurmuşlardı.
Kadınlar Halk Fırkası Cumhuriyet tarihinin ilk siyasal partisi oldu. Ancak 1909 tarihli seçim kanuna göre “kadınların siyasi temsilinin mümkün olmadığı” gerekçesiyle parti kuruluşu için valilik tarafından faaliyet izni verilmemişti.
Nezihe Muhiddin ve arkadaşları, partiyi “Kadınlar Birliği” (1924) adlı derneğe dönüştürdü ve kadınların yaşamsal ve siyasal haklarının tanınmasını talebini etkili propagandalar ile dile getirmeye başladı. Böylece dönemin Cumhuriyet hükümetlerine muhalefet edebilen, tek organize muhalefet hareketi haline geldiler.
Nezihe Muhittin ve ekibi aslı ispatlanamayan yolsuzluk iddiaları nedeniyle dernekten uzaklaştırıldığında yeni başkanı Latife Bekir, Nezihe Muhiddin Hanım’ın icraatine karşı olduğunu belirttikten sonra “kadınların siyasi hakları ile meşgul olacak mısınız” sorusunu 1927’de şöyle cevaplıyor: “Hayır. Biz Nezihe Hanım gibi hayaller peşinde koşacak değiliz.”
Kadınların seçme ve seçilme hakkını elde etmesinin bir hayal olmadığını; önce, 1930 belediye seçimlerinde sonra ise, 5 Aralık 1934’de kadınlara seçme ve seçilme hakkının Anayasa’yla tanınmasında görüyoruz. Kadınların oy verme hakkı, bu toprakların çok da adı geçmeyen süfrejetlerinin 100 yılı aşkın süren meşakkatli mücadelesinin sonunda elde edilmiştir.
8 Mart yaklaşırken Cumhuriyet Türkiye’sinin en önemli hak kazanımlarından biri olan, kadınlara seçme ve seçilme hakkının kazanımı sürecini ve mücadelesini, bu mücadeleye gönül veren kadınlarımızı ve onlarla bu mücadeleye omuz veren Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere tüm erkekleri saygıyla anıyoruz.
*Süfrajet: 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında, özellikle Birleşik Krallık’ta kadınların seçme ve seçilme hakkını savunan, bir ölçüde organize olmuş kadın hakları savunucuları süfrajet olarak isimlendirilmiştir.
Kavram o dönemde, -bugün kimi gruplar tarafından ‘feminist’ kavramının kullanıldığı gibi- kadın hakları savunucusu olan kadınları küçümseyici bir şekilde kullanılmıştır. Süfrajetler, ilk modern feministler olarak da görülmektedir.
