Vecihi Hürkuş ile ilgili yazı dizimizin birinci bölümüne buradan ulaşabilirsiniz.
Avrupa Seyahati ve Türkiye Tayyare Cemiyeti’nden Ayrılışı
Avrupa havacılığını incelemek amacıyla, bir heyetle birlikte Almanya ve Fransa’da havacılık şirketlerini ziyaret eden Hürkuş’un hedefi, Türkiye’de tayyare fabrikası kurmaktı.
Gittiği fabrikalarda deneme uçuşları yapan Vecihi Hürkuş, ülkeye döndüğünde yeniden hava kuvvetlerinde yer alması istenince Türkiye Tayyare Cemiyeti Yönetim Kurulu’nda istifa etti.
Bu, cemiyetin projelerinin gerçekleşmemesine; Hürkuş’un elindeki tayyare, vasıta ve elemanların hava kuvvetlerine verilmesine sebep oldu.
TOMTAŞ
Milli Savunma Bakanlığı, Kayseri’de Tayyare Onarım ve Motor Anonim Şirketi (TOMTAŞ) isminde bir fabrika kurmak için Hürkuş’la anlaşır ve Hürkuş’u Almanya’ya gönderir.
Hürkuş, Almanya’da Junkers A.20 uçaklarında bazı eksiklikler tespit eder ve onların düzeltilmesi ile Junkers A.35’lerin yapımını üstlenir.
18 Temmuz 1926 tarihinde, ülkeye çağrılır ve Hürkuş’tan Junkers A.35 alımı için deneme uçuşu istenir.
Junkers, deneme uçuşunu Hürkuş’un yapmasını bunun yanı sıra Fransa’nın Nieuport Delage ile temsili bir savaş yapılmasını ister. 1 Ağustos 1926’da gerçekleştirilen temsili savaşı Hürkuş ve uçağı kazanır.
Hürkuş’un ülkeye döndükten sonra Junkers G.24 ve Junkers F.13 yolcu uçaklarıyla yaptığı Ankara-Kayseri arası uçuşlar, bugün, Türkiye’nin ilk hava yolları uçuşları kabul ediliyor.
Türkiye milli havacılık tarihinin başlangıcı kabul edilen TOMTAŞ’ın 1928 yılında iflas etmesi üzerine, bir yıl ara veren Vecihi Hürkuş, Türk Hava Kurumu’ndaki eski görevine geri döndü.
1930 Sanayi Kongresi
Türk Hava Kurumu’nda çalıştığı yıllarda uçak projeleri üzerinde çalışmaya devam eden Hürkuş, Ankara’da düzenlenen Sanayi Kongresi sırasında Halkevi’nde açılan Yerli Mallar Sergisi’nde Vecihi K-XI tipi uçak modelinin minyatürünü sergileyerek yeniden dikkatleri üzerinde topladı.
Vecihi XIV – Türkiye’nin İlk Sivil Uçağı
Aynı yıl, Kadıköy’de bir keresteci dükkanı kiralayarak üç aylık bir sürede Türkiye’nin ilk sivil uçağı olan Vecihi XIV’yi inşa etti.
İki kişilik, tek motorlu spor bir eğitim uçağı olan Vecihi XIV ile ilk uçuşunu 27 Eylül 1930’da Fikirtepe’de yaptı.
Uçabilirlik sertifikası almak için İktisat Bakanlığı’na başvurmuşsa da uçağın teknik özelliklerini tespit edebilecek yetkin bir personel bulunmadığı için sertifikayı alamadı.
Bunun üzerine, ilgili belgeyi almak için uçağın Çekoslovakya’ya gönderilmesi için yaptığı başvuru kabul edildi. 23 Nisan 1931 günü, Prag’da gerçekleştirilen bir törenle Vecihi XIV, uçabilir iznini aldı.
Hürkuş, uçağın atıl kalmaması için Posta İdaresi ile görüştü. Türk Hava Kurumu’nda planlanan bir turne ile pek çok kente uçuş gerçekleştirildi.
Ancak kısa bir süre sonra Hürkuş’un yardımcısı ve makinisti Hamit Bey’in işine son verildi. Hürkuş’a ödenen uçuş tazminatı kesildi ve Vecihi XIV uçuştan men edildi. Bundan sonraki uçuşların Milli Savunma Bakanlığı tarafından verilecek uçakla gerçekleştirileceği bildirildi.
Bunun üzerine Hürkuş kurumdan ayrıldı.
Türkiye’nin İlk Sivil Havacılık Okulu
Hürkuş’un 21 Nisan 1932’de kurduğu havacılık okulu, 27 Eylül 1932’de eğitim-öğretime başladı.
Öğrencilerin hiç kaza yapmadan eğitimini tamamladığı okulun ilk öğrencileri arasında, Türkiye’nin ilk kadın pilotu Bedriye Gökmen de vardı.
Bu dönemde, Türkiye’nin havacılık ve demiryolları tarihinin en önemli isimlerinden Nuri Demirağ, okula uçak imal edilmesi için yatırım yaptı.
Vecihi Hürkuş, 1933 yılında Nuri Bey isimli Vecihi XVI kapalı kabin uçağını inşa etti.
Aynı yıl, yapımı tamamlanan tek satıhlı Vecihi XV, Nuri Bey ve ikişer adet Vecihi XIV ile Vecihi XV uçaklarıyla İstanbul’da öğrencilerle birlikte gösteri uçuşu gerçekleştirdi.
Bu süreçte okulda, Vecihi SK-X ismini taşıyan ve uçak motoru ile çalışan bir deniz botu da yapılmıştı.
Vecihi Sivil Tayyare Okulu, maddi sıkıntılar ve diploma denkliği alınamaması sebebiyle kapandı.
Türk Kuşu
Türk Hava Kurumu Başkanı Fuat Bulca’nın 1935’te gerçekleştirdiği Rusya seyahatinin ve Mustafa Kemal Atatürk’e Rus sivil havacılığı ve Vecihi Hürkuş ile ilgili verdiği bilgilerin ardından ‘Türk Kuşu’ projesi için Hürkuş Ankara’ya çağrılır.
Projenin ve sivil havacılığın gelişimine katkıda bulunmak amacıyla yetiştirdiği öğrencilerin bir kısmı Rusya’ya eğitime gönderilir.
29 Ekim 1936 tarihinde, yeğeni Eribe paraşütünün açılmaması sebebiyle düşer ve hayatını kaybeder.
Mühendislik Eğitimi
Hürkuş, 1937 yılında mühendislik eğitimi için Almanya’daki Weimar Mühendislik Okulu’na gönderilir.
İki yıl gibi kısa bir sürede öğrenimini tamamladığı için Bayındırlık Bakanlığı tarafından Tayyare Mühendisliği Ruhsatnamesi verilmez. Fakat Danıştay kararıyla mühendisliği kabul edilir.
Türk Hava Kurumu’nda tayini Van’a çıkar, ancak günün koşullarında Van’daki teknik koşulların yetersiz olması Hürkuş’un istifasına sebep olur.
Vecihi Havada, Kanatlılar Birliği ve Türk Kanadı
1942 yılında, 1915 ile 1925 yılları arasında yaşadıklarını anlatan Vecihi Havada isimli kitabını yayımlar.
1947 yılında, Kanatlılar Birliği’ni kurar. Özellikle gençlerin ilgi gösterdiği kurum, 12 sayı Kanatlılar isimli bir dergi çıkartır. Fakat kurumun ömrü pek uzun olmaz.
1951 yılında ise, beş arkadaşıyla birlikte havadan zirai ilaçlama yapmak amacıyla Türk Kanadı isimli bir şirket kurar. Ortaklar arasındaki anlaşmazlık sebebiyle kısa bir süre sonra şirketten ayrılır.
1952 yılında, İngiltere’ye giderek Percival Proctor V tipi dört kişilik bir uçak alır. Bu uçakla bir süre patiskalar üzerine marka ve kurumların isimlerini yazarak ve çeşitli malzemeleri küçük kağıt paraşütlerle uçaktan dağıtarak reklamcılık yapar.
Hürkuş Hava Yolları
1954’te, Türk Havacılar Bayramı ismiyle, jübile yapılan ve 40. Hizmet Yılı kutlanan Hürkuş, aynı yıl Hürkuş Hava Yolları’nı kurdu.
Kazalar ve sabotajlar gibi pek çok güçlükle karşı karşıya kalan ve uçakları uçuşlardan men edilen Hürkuş Hava Yolları, elinde kalan son uçağı Maden Tetkik Arama Enstitüsü’nün emrinde kullandı.
Hayatının son dönemlerinde büyük maddi sıkıntılar içinde yaşayan Vecihi Hürkuş, anılarını yazdığı dönemde beyin kanaması geçirerek komaya girdi.
16 Temmuz 1969 günü, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Hastanesi’nde yaşamını kaybeden Hürkuş, Ankara, Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi.
BONUS
Vecihi Hürkuş’un İlkleri
- Çift motorlu uçak kullanan ilk Türk pilot oldu. (Caudron G-4, Doğu Cephesi, 1917)
- Bir Rus uçağı düşürerek ilk Türk Hava Zaferini kazandı. (Kafkas Cephesi, 1917)
- Kurtuluş Savaşı sırasında uçak kanatlarının tamiri için jelatin ve emait imal etti.
- Kurtuluş Savaşı’nın ilk keşif uçuşunu yaptı. (Kula/Alaşehir, 1920)
- Kurtuluş Savaşı’nın ilk hava zaferini kazandı. (Alaşehir, 1920)
- Kurtuluş Savaşı’nın sonunda Gaziemir havalimanına ilk giren kişi oldu ve tek başına havalimanını işgal etti. (İzmir, 1922)
- Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal’in teklifleriyle üç defa TBMM takdirnamesi verilen ve kırmızı şeritli İstiklal Madalyası’nı alan ilk kişi oldu.
- Türkiye’nin ilk yolcu seferini düzenledi. (Edirne, 1923)
- İlk Türk uçağı olan ‘Vecihi K-VI’nın planlarını çizdi ve uçağı inşa etti. (İzmir, 1924)
- Bugün Türk Hava Kurumu olan, Türk Tayyare Cemiyeti’nin kurucuları arasındaki ilk ve tek pilot Vecihi Hürkuş’tur.
- Türkiye’nin ilk Baştayyarecisidir. (Ankara, 1925)
- Türkiye’deki ilk paraşüt atlayışında uçağı uçuran pilot Hürkuş’tur. (Ankara, 1926)
- İlk Türk sivil uçağı olan ‘Vecihi XIV’nın planlarını ve inşasını yaptı. (İstanbul, 1930)
- Avrupa’da ilk kez bir Türk uçağı ile uçuş yaptı. (Prag-İstanbul, 1931)
- Türkiye’de Türk uçağı ile ilk ülke turunu gerçekleştirdi. (02.09.1931 – 09.11.1931)
- Vecihi Hürkuş’un önerisiyle Belçikalı Paraşütçü M. Rene, Türkiye’de ilk Türk sivil uçağından paraşüt atlayışı yaptı. Atlayış sırasında Vecihi XIV uçağını Vecihi Hürkuş kullandı. (Yeşilköy, 1932)
- Türkiye’nin ilk sivil kara ve deniz tayyare fabrikası olan ‘Vecihi Fiham Kara ve Deniz Tayyare Fabrikası’nı kurdu. (İstanbul, 1932)
- Uçak motorlu sürat teknesinin projesini yaparak 1930’da Vecihi SK-X ihtira beratı aldı ve inşasını gerçekleştirdi. (İstanbul, 1933)
- Vecihi Sivil Tayyare Mektebi isminde Türkiye’nin ilk sivil pilotaj okulunu kurdu. (İstanbul, 1932)
- İlk Türk kapalı kabin yolcu/deniz uçağı olan ‘Vecihi XVI’yı inşa etti. (İstanbul, 1933)
- İlk Türk spor ve eğitim uçağı olan ‘Vecihi XV’yi uçağını imal etmiştir. (İstanbul, 1933)
- İlk Türk kadın tayyare pilotu Bedriye Gökmen ile birlikte 10’dan fazla pilot yetiştirdi. (İstanbul, 1933)
- Türk Kuşu’nun kuruluşuna katkıda bulundu ve Türkiye’de ilk planör inşasını (US-4 ve PS-2) gerçekleştirdi. (Ankara, 1935-36)
- Ankara-Eskişehir arasında iki tayyareye bağlı olarak planör uçuşu Hürkuş’un komutasında yapıldı. U-2 uçağını Hürkuş kullandı. G-9 planöründe Sabiha Gökçen vardı. (Eskişehir, 1936)
- Türkiye’de planörle hava kalma rekoru, 3 saat 10 dakika ile Türk Kuşu uzmanı Rus pilotu tarafından 14 Temmuz 1936 tarihinde kırıldı. Saat 14.17’de havalanan Vecihi Hürkuş 800 m yükseklikte 5 saat 45 dakika ile yeni rekoru kırdı. (Eskişehir/İnönü, 15 Temmuz 1936)
- Yurt içi hatlarda yolcu ve kargo taşımacılık yapan ‘Hürkuş Havayolları’ isimli ilk özel havayolu şirketini kurdu. (İstanbul, 1954-60).
- ICAO tarafından, dünyada pilotluğu 50 yılı aşan ilk Türk pilot olarak ödüllendirildi. (1916-1967)
- 1916-67 yılları arasında, Vecihi Hürkuş, toplam 102 ayrı model uçak kullanan ilk ve tek pilottur.
- Hayatının yaklaşık 30.000 saati havada geçen ilk ve tek Türk pilottur.
Kaynak: https://tayyarecivecihi.com/
Not: Metin içinde kullanılan görseller çeşitli kaynaklardan alınmıştır. Telif hakkı ile ilgili görüşmek için bize buradan ulaşabilirsiniz.
