Sadizm (zevk için diğer insanlara zarar vermek) hakkında birçok bilgi olsa da, sadizme yol açan sebepler, kapalı bir sandıkta, araştırmacıların kendilerini keşfetmesi için bekliyordu. 9 farklı deneyde sıkılmanın nelere yol açabileceğini görecek ve insanların sadistlik eğilimlerinin arkasındaki motivasyonun ne olduğunu anlamaya çalışacağız. Daha önce yapılan ilginç bir araştırma aslında sıkılmanın ne kadar tehlikeli olabileceğini gösteriyor: Bir odada yalnız başına 15 dakika geçiren ve bu süre içinde sadece düşünmesine izin verilen insanlar, kendilerine elektrik şokuyla zarar vermeye başlıyor. Araştırmacılarımız ise, sadistçe davranmanın uyarıma ve heyecana yol açarak sıkılmaya ilaç olabileceği tezini öne sürüyor.
Peki, insanların sadistçe davranışlarına maruz kalmamızın sebeplerinden biri de kendi hayatlarından sıkılmaları olabilir mi?
I. Deney: Daha Çok Sıkılan Kişiler
Bu deneyde katılımcılara kişilik testleri yapılıyor ve günlük hayatında diğer insanlara göre daha çok sıkılan kişiler tespit ediliyor. Bu kişilerin sadistçe davranma eğiliminin diğerlerine göre daha yüksek olduğu görülüyor. Onlara göre sıkılmak, diğer insanlara zarar vermek için bir motivasyon kaynağı.
II. Deney: İnternet Üzerinden Tartışma Başlatmak
Günlük hayatında sürekli sıkılan kişilerin internet üzerinde daha çok tartışma çıkardığı görülüyor. Bu kişiler, diğer insanlara göre sadistçe davranmaya daha yatkın.
III. Deney: Askeriyede Sadistik Saldırganlık
Bu deneyde, daha önce orduda görev yapmış kişilerden, askeriyede sıkıldıkları durumlar hakkında veri toplanıyor. Sonuçlar gösteriyor ki, askerlik yaparken daha çok sıkılan kişiler, silah arkadaşlarına karşı daha sadistçe davranma eğilimindeler.
IV. Deney: Ebeveynlerin Çocuklarına Karşı Sadistçe Davranması
Diğer deneylere kıyasla anne ve babaların çocuklarıyla ilgilenirken sıkılma oranları ve sadistçe davranma eğilimleri daha az. Lakin çocuklarıyla ilgilenirken sıkılan ebeveynlerin, çocuklarına karşı daha sadistçe davranma eğilimi olduğu da istatiksel olarak kayda değer.
V. Deney: Sadistik Fanteziler
Bu deney iki farklı alanda inceleniyor: Eğlence için birini vurma (öldürme) fantezisi ve banka soymak gibi antisosyal fanteziler. İnsanların fantezileri deneyin konusundan uzak görünebilir belki, fakat yoldan geçen arabalara silah doğrultan İrlandalı bir genç yakalandığında şunu söylüyor: ‘Sıkılmıştım ve sürücülerle uğraşıyordum’.
Sonuçlara baktığımızda ise, günlük hayatında sürekli sıkılan kişilerin bu tarz fantezilerinin sadistçe davranışlar sergileme eğilimlerinin daha çok olduğu görülüyor. Ayrıca sıkılmanın, yıkıcı eylemlerde bulunma ya da saldırganca davranmayla ilişkisi olduğu bulunuyor.
VI. Deney: Kurtçukları Öldürmek
Kontrol grubundaki katılımcılar, Alpler hakkında ilginç, 20 dakikalık bir belgesel izlerken; deney grubundaki katılımcılar, 20 dakika boyunca bir şelaleyi izliyor. Araştırmacılarımız her iki gruba da şunu söylüyor: ‘Videoyu izlerken kurtçukları makinede doğrayabilirsiniz. Bunun için önünüzde 3 bardak kullanacaksınız, her birinin içinde bir kurtçuk var. Eğer isterseniz videoyu izlerken kurtçukları makinede parçalayabilirsiniz, düğmeye basmanız yeterli olacaktır.’
Bazı katılımcılarımız bunu yapıyor, bazıları da yapmıyor. Kurtçukları insani hale getirmek ve davranışı acımasızlaştırmak için bardakların üzerine kurtçukların isimleri yazılıyor. (Kurtçuklar aslında makineye konulan bir aparat sayesinde ölmüyor, fakat katılımcılar onları öldürdüklerini zannediyorlar, içiniz rahat olsun yani.)
Sonuçlarsa istatiksel olarak kayda değer: Kontrol grubundan sadece 1 kişi (%1.6) kurtçukları öldürmeyi seçerken deney grubundan 12 kişi (%17.9) bu yolu seçiyor. Bu deneyle birlikte görüyoruz ki sıkılmak sadizme neden oluyor ve sıkılan insanların zevk için kurtçukları parçalanma olasılığı artıyor.
VII. Deney: Yıkımın Zevki mi Yaratmanın Zevki mi?
Bu deneyde katılımcılara iki farklı seçenek sunuluyor: Eleştirildikleri kişinin parasını azaltmak (sadistçe davranış) veya arttırmak (olumlu sosyal davranış). Merak edilen soru ise şu: Alternatif (olumlu) bir seçenek verildiğinde insanlar yine de sadistçe davranmaya devam ediyorlar mı?
Sonuçlara baktığımızda;
- Sadizme yatkın olan kişilerin eğiliminin, diğer kişinin parasını azaltmak olduğu görülüyor.
- Sıkılan kişiler, sıkılmayanlara göre eşleştirildikleri kişinin parasını daha çok azaltıyor.
- Sıkılmak, sadizme eğilimi olan kişilerde paranın azaltılması üzerinde çok etkili olsa da eğilimi az olan kişilerde pek etkili olmuyor.
Kısaca, başka bir alternatif bulunduğunda, sıkılmak sadece sadistçe davranmaya eğilimli olan kişilerin yıkıcı davranışlarını arttırıyor; diğerlerini ise etkilemiyor.
VIII. Deney: İyi Bir Alternatif Olmadığında
7. deneyde iki alternatif arasından seçim yapıldığında sıkılmanın sadece sadizme eğilimi olan kişilere etki ettiğini görmüştük. Bu deneyde ise, alternatif kaldırılıyor. Deney bu şekilde yapıldığında, hem sadizme eğilimi olan kişilerde hem de olmayan kişilerde sadistçe davranma eğiliminin arttığı gözlemleniyor. İlginç bir diğer bulgu ise, sadistçe davranmak için verilen zaman diliminin davranışları etkilemesi. 5 dakikalık bir zaman verildiğinde özellikle sadizme yatkın olan kişilerin yıkıcı davranışları artıyor fakat hemen karar vermeleri istendiğinde bu oran düşüyor.
IX. Deney: Haksızlık Yapılırsa
Bu deneyde katılımcılar, ilk önce bir miktar paranın %30’unu alıyorlar ve kalan %70’ini diğer kişinin alacağı söyleniyor. Bu şekilde katılımcılarımız kendilerine haksızlık yapıldığını hissediyorlar. Sonrasında ise, kendi paralarını değiştiremeyecekleri fakat bir başkasının parasını arttırabilecekleri/ azaltabilecekleri söyleniyor. Hem kontrol hem de deney grubundakiler diğer kişinin parasını azaltıyor. Şaşırtıcı olan ise katılımcıların %70.8’nin bunu yapması. Anlıyoruz ki, insanlar kendilerine haksızlık yapıldığını düşündüklerinde sadizme yatkınlıkları önemli olmaksızın sadistçe davranışlar sergiliyorlar.
Neden Sıkılmak Sadistçe Davranışlara Yol Açıyor?
Araştırmacılarımız sebebin heyecan ve yenilik arayışı olduğunu düşünüyor. Ek olarak, sıkılmanın sadistik saldırganlığın yanında tepkisel saldırganlığa da yol açtığını öğreniyoruz, tıpkı 9. deneyde katılımcıların haksızlık karşısında tepki vermesi gibi.
Tüm deneylerin sonunda ise şu sonuçlara varıyoruz:
- Sıkılmak, insanları sadistçe davranmak için motive edebiliyor.
- Hayvanları öldürmek gibi sadistçe davranışlar sergilemek ise, insanların kişiliğine bağlı.
- Sadece sadistçe davranmaya eğilimli olan kişiler sıkıldıklarında zevk için diğerlerine zarar veriyor; çoğu insan için sıkılmak, sadistçe davranışlara yol açmıyor.
Kaynakça ve İleri Okumalar
- Pfattheicher, S., Lazarević, L. B., Westgate, E. C., & Schindler, S. (2020, October 8). On the Relation of Boredom and Sadistic Aggression. Journal of Personality and Social Psychology. Advance online publication.
- Wilson, T. D., Reinhard, D. A., Westgate, E. C., Gilbert, D. T., Ellerbeck, N., Hahn, C.,… Shaked, A. (2014). Just think: The challenges of the disengaged mind. Science, 345, 75–77.
- Ferguson, F., & McLean, S. (2019, February 11). Teen pointed gun at passing cars from M50 bridge ‘was bored and messing.’ Echo. Retrieved from http://www.echo.ie/tallaght/article/teen-pointed-gun-atpassing-cars-from-m50-bridge-was-bored-and-messing
