Deja vu
Deja vu, yaşadığımız bir olayı daha önce yaşamış veya gördüğümüz yeri ya da kişiyi daha önceden görmüş olma duygusudur.
Bir başka deyişle, yaşadığımız anı daha önceden deneyimlediğimizi hissetme halidir.
Kelimenin Kökeni
Deja vu, Fransızcada ‘daha önceden’ anlamına gelen deja (déjà) ve ‘görmek’ anlamına gelen voir kelimelerinden oluşur.
Bilim Literatürüne Girişi
Deja vu, ilk kez 1928 yılında İngiliz psikoloji profesörü Edward Bradford Titchener tarafından kaleme alınan Bir Psikoloji Kitabı isimli kitapta tanımlanmıştır:
‘Beyin, bir deneyime yönelik olarak tam bir algı üretmeden önce, kısmi bir algı yaratır. İşte bu kısmi algı, daha önce deneyimlenmiş bir olay olduğu hissi yaratmaktadır.’
Deja vu’nun Sebepleri
Halk arasında müneccimlik, evrende meydana gelen bir hata ya da reenkarnasyon gibi bilimsel olmayan biçimlerde açıklansa da tanımlandığı 1928 yılından itibaren deja vu ve sebepleri hakkında birçok hipotez öne sürülmüştür. Bu hipotezlerden en güçlüleri ve deneylere dayalı olanları, hafızayla ilgilidir.
Bir girdinin beyindeki yorgunluk sebebiyle giriş anında değil sonradan algılanması, kullanılan bazı ilaçlar, sağ ile sol lobun milisaniyeden daha kısa bir zaman farkıyla çalışması, kısmi bilinç kaybı, daha önce yaşanmış benzer deneyimler, rüyalarda oluşturulan ve gerçek hayatta benzeriyle karşılaşılan silik anılar gibi sebeplerle kişi o anı daha önce yaşadığı hissine kapılabilir.
Deja vu ve Hastalıklar
Bilimsel verilere dayalı bir kanıt olmasa da deja vu tarih boyunca kişilik bozuklukları, anksiyete ve şizofreni gibi hastalıklarla ilişkilendirilmiştir.
Deja vu’nun doğrudan ilişkili olduğu keşfedilen hastalık ise, aşırı nöral elektrik boşalmasına sebep olan yan lop epilepsisidir. Ayrıca bilim insanları normalde epileptik olmasa da her insanın orta düzeyde epileptik nöbet geçirebileceğini ve bu tür elektrik boşalmalarının deja vu’ya sebep olabileceğini öne sürmüştür.
Araştırma Sonuçları
Yapılan araştırmalar, insanların % 50’sinden fazlasının hayatında en az bir defa deja vu yaşadığını ortaya koymuştur.
Jamais vu
Deja vu’nun zıttı olan jamais vu, Fransızcada ‘hiç görmedim’ anlamına gelmektedir.
Tıpkı deja vu gibi bir bellek yanılsaması olan jamais vu, genellikle kelimelerle ilgili ortaya çıkar. Bunun yanı sıra yaşanan bir olay veya durum sanki daha önce hiç yaşanmamış gibi hissedilebilir, daha önce gidilmiş bir mekan kişiye anlık olarak yabancı gelebilir veya daha önce konuşulmuş biriyle hiç konuşulmamış gibi hissedilebilir.
Jamais vu’nun Sebepleri
Epileptik durumlarda gözlemlenebilen jamais vu ayrıca amnezinin belli tiplerinde, dil bozukluklarında ve bilinç kayıplarında da ortaya çıkabiliyor.
Bilinçli Jamais vu
Deja vu çalışmalarıyla tanınan bilişsel nöropsikolog Chris Moulin, yürüttüğü bir deneyle kişinin bilinçli olarak bir jamais vu anı tetikleyebileceğini ortaya koymuştur.
Bu çalışmaya göre; bir kelimeyi defalarca yazar ya da söylerseniz bu kelimeyle ilgili tekrarlama davranışının yaratacağı beyin yorgunluğu, yabancılık hissine yol açacaktır.
Diğer Benzer Terimler
- Deja entendu: Duyduğumuz bir şeyi daha önce de duyduğumuzu zannettiğimiz ama emin olamadığımız haldir.
- Deja fait: İlk kez yaptığımız bir şeyi daha önce de yaptığımızı zannetmek.
- Deja pense: Bir şeyi daha önce de düşünmüş olduğumuzu zannetmek.
- Reja vu: Yaşadığımız bir olayı gelecekte tekrar yaşayacağımızı düşünme hissi.
