2012 yılında aramızdan ayrılan ünlü yönetmen Metin Erksan, asıl ismiyle İsmail Metin Karamanbey, 1945 sonrası Türk sinemasının en önemli isimlerinden biri.
Türkiye’nin ilk auteur yönetmenlerinden biri kabul edilen Erksan, sinema tarihimizde, ilk filminden itibaren en fazla sansüre maruz kalmış yönetmenler arasında da yer alıyor.
‘İşçi filmi, toprak filmi gibi kavramlar olmaz. İnsanın dramının filmi olur.’
İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi programında lisans öğrenimini tamamlayan Erksan’ın, 1947 yılından itibaren çok sayıda dergi ve gazetede yazıları yayımlanmıştır.
Film eleştirileri ve sinemaya dair yazıları Kamera takma ismiyle yayımlanan Erksan, aynı dönemde; kültür-sanat, felsefe ve siyaset üzerine de yazılar yazmıştır.
Sektöre adımını ise, 1950 yılında, Atlas Film için Yusuf Ziya Ortaç’ın Binnaz isimli oyununu sinemaya uyarlayarak atmıştır. Filmin yönetmenliğini ise, Mümtaz Yener üstlenmiştir.
Tartışma yaratan filmleri ve kendine özgü sinema diliyle Türk sinemasının öncü, yaratıcı yönetmenlerinden biri olan Erksan’ın ilk filmi, Aşık Veysel’in Hayatı – Karanlık Dünya’dır.
Yeşilçam filmlerine alternatif filmler çeken ünlü yönetmen, Doğu mistisizmi ile batıyı ve küresel dünyayı bir araya getirmiştir. Ayrıca kırsal hayatı ve sorunlarını anlatan Edebi eserlerin uyarlamasını yapan Erksan, en büyük başarılarını da bu filmleriyle elde etmiştir.
Türk sinemasının ilk uluslararası ödüllü filmlerinin yönetmeni olan Erksan, 1952 ile 82 yılları arasında yönetmenliğin yanı sıra rejisörlük, senaryo yazarlığı ve yapımcılık da yapmıştır.
‘Sinema bir kültürdür, sinema bir şenlik değildir. Kültür ve şenlik sözcükleri birbirine karşıt iki sözcüktür; kültür aklın, bilginin, düşüncenin, yeteneğin, simgelemenin, uygarlığın göstergesi olan ‘ciddi’ bir sözcüktür. Şenlik sözcüğü, eğlence olgusu kapsamında kullanılan hafif bir sözcüktür… Sinema bilim kuruluşlarının ve kurumlarının şenlik olgusu ile ilgileri yoktur. Şenlik sözcüğü panayır çadırı gösterilerine müşteri toplayan çığırtkanların ağzına yakışır.’
1958 yılında Türk Sanatçılar Derneği’ni,
1962 yılında Türk Sinema İşçileri Sendikası’nı,
1965 yılında Türk Sinema ve Film Rejisörleri Birliği’ni kurmuştur.
Aşık Veysel’in Hayatı – Karanlık Dünya’nın ardından 1958’de Dünya Havacıları Türkiye’de ve 1959’da Büyük Menderes Vadisi isimli iki belgesele daha imza atmıştır.
1963 yılında, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde (MSGSÜ) yer alan Devlet Film Arşivi’nin kurulmasına öncülük etmiştir.
1970’li yıllardan sonra çok sayıda ticari filme imza atan Erksan, bu işleriyle günümüzde de pek çok olumsuz eleştiriye maruz kalmaktadır.
1974-75 yıllarında Sabahattin Ali’nin Hanende Melek, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Geçmiş Zaman Elbiseleri, Samet Ağaoğlu’nun Bir İntihar, Sait Faik Abasıyanık’ın Müthiş Bir Tren ve Kenan Hulusi Koray’ın Sazlık eserlerini kısa metrajlı filmler olarak televizyona uyarlamıştır.
1975’te MSGSÜ’de sinema öğretiminin başlamasını sağlamıştır.
1975 ile 2005 yılları arasında MSGSÜ Sinema ve Televizyon programında ve İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde sinema kuramı dersleri vermiştir.
1981 yılında, TRT’de yayınlanan ve sinema alanındaki son çalışması olan Preveze’den Önce isimli diziyi çekmiştir.
Türk sinemasının yurtdışında tanınmasında öncü olan Metin Erksan’ın Ödülleri
- ‘Dokuz Dağın Efsanesi’, Jüri Özel Ödülü, I. Türk Filmleri Festivali, 1959
- ‘Gecelerin Ötesi’, En Başarılı Senaryo, II. Türk Filmleri Festivali, 1959
- ‘Gecelerin Ötesi’, En Başarılı Yönetmen, Sinema Dergisi, 1959
- ‘Gecelerin Ötesi’, En İyi Film, Sinema Dergisi, 1959
- ‘Gecelerin Ötesi’, En İyi Senaryo, Türk Filmleri Yarışması, 1961
- ‘Yılanların Öcü’, Döneminin En Başarılı Yönetmeni, Sinema Yazarları Derneği, 1962
- ‘Susuz Yaz’, Altın Ayı, Uluslararası Berlin Film Festivali, 1964 (Uluslararası platformda ödül alan ilk Türk filmi)
- ‘Susuz Yaz’, Merito Biennale, Venedik Film Festivali, 1964
- ‘Acı Hayat’, Yılın Filmi, Sinema Yazarları, 1964
- ‘Suçlular Aramızda’, En İyi Yönetmen, II. İzmir Film Şenliği, 1965
- ‘Suçlular Aramızda’, En İyi Sosyal İçerikli Film, Milano Film Festivali, 1965
- ‘Yılanların Öcü’, Şeref Madalyası, Tunus Kartaca Film Festivali, 1966
- ‘Kuyu’, En İyi Yönetmen & En İyi Film, I. Adana Altın Koza Film Şenliği, 1969
- ‘Kuyu’, Onur Ödülü, 24. Antalya Film Şenliği, 1987
- ‘Kuyu’, Emek Ödülü, III. Ankara Film Festivali, 1990
- 13. İstanbul Film Festivali’nde (1994) verilen Sinema Onur Ödülü’nü reddetmiştir.
- Onursal Profesörlük, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 1997
- Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2003
Kısa Kısa
Metin Erksan, sanatın gerçeği yansıtması gerektiğini savunmuştur. Sinema sanatının toplumsal, ekonomik, kültürel ve siyasal yapının izlerini taşıdığını ve yönetmenin iradesinin, yapılan işi büyük ölçüde etkilediğini ifade etmiştir.
Toplumsal Gerçekçi çalışmalarıyla ülkemizde ulusal sinema akımını başlatan Erksan filmlerinde; insanın iç çatışmalarına, zaaflarına, varoluş kaygı ve sorgulamalarına, iyi ve kötünün çekişmesine yer vermiştir.
Anadolu’yu, Anadolu insanının sorunlarını işlemiştir.
Sosyal ve ekonomik düzene eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşmıştır.
İlk filmi Aşık Veysel’in Hayatı – Karanlık Dünya, Türkiye’de tümüyle yasaklanan ilk filmdir.
Ezel Akay, Hacivat ve Karagöz Neden Öldürüldü filmini Metin Erksan’a ithaf etmiştir.
BONUS
Kitapları
- Atatürk Filmi, 1989
- Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Avrupa Birliği Üyesi Olma Hakkı ve İsteğinin Tarihsel Kaynakları, 1989
- Mare Nostrum (Bizim Deniz) / Yunan Sorunu, 1997
Yönetmenliğini Yaptığı Filmlerden Bazıları
- Aşık Veysel’in Hayatı – Karanlık Dünya, 1952 (Belgesel)
- Beyaz Cehennem / Cingöz Recai, 1954
- Dokuz Dağın Efsanesi, 1958
- Şoför Nebahat, 1960
- İstanbul Kaldırımları, 1964
- Sevmek Zamanı, 1965
- Ateşli Çingene, 1969
- Sevenler Ölmez, 1970
- Feride, 1971
- İntikam Meleği / Kadın Hamlet, 1976
- Sensiz Yaşayamam, 1977
