Forer Etkisi ya da Barnum Etkisi Nedir?
Forer etkisi ya da P. T. Barnum’un iş dünyasındaki uygulamalarından dolayı verilen bir diğer isimle, Barnum etkisi; kişilerin, aslında büyük çoğunluğa uyacak genel ve belirsiz kişilik betimlerinin kendileri için hazırlandığını düşünme eğilimlerini ifade eden bir gözlemdir.
Forer ya da Barnum etkisi; bazı kişilik testlerinin, astrolojik yorumların, tarotun ve falcılık türlerinin yaygın olarak kabul görmesine kısmen açıklama getirmektedir.
Forer Deneyi
1948 yılında psikolog Bertram R. Forer, öğrencilerine bir psikoloji testi vermiş ve her birinin test sonuçlarına göre kısa bir kişilik analizi hazırlayacağını söylemiştir.
Bir hafta sonra, onlar için hazırladığı kişiselleştirilmiş kişilik analizlerini öğrencilere vermiş ve onlardan bu metni okuyarak, analizin kendilerine ne kadar uygun olduğuna ilişkin 0 (hiç uymuyor) ile 5 (çok uyuyor) arasında bir değerlendirmede bulunmalarını istemiştir.
Deneye katılan öğrenciler, verilen kişilik analizinin kendilerine özel olarak hazırlandığını düşünerek, analizi %85 oranında kendilerine uygun bulmuşlardır. Öğrencilerin, analizin kendilerine uygunluğuna dair verdiği puanların ortalaması ise, 4,26 olmuştur.
Fakat tüm öğrencilere aynısı verilen bu kişilik analizi, Forer’in gazetelerde yayımlanmış yıldız fallarından derlediği bir metindir.
Deney defalarca tekrarlanmış, ancak sonuç büyük ölçüde değişiklik göstermemiştir.
Forer Deneyinin Sonucu
Çalışmanın sonucunda; hemen hemen herkese uyabilecek genel ifadelerin, biraz övücü bir şekilde ve kişiye özgü bir durummuş gibi aktarılmasının, kişilerin eleştirel düşünme kabiliyetini körelttiği ve söylenenlere inanma eğilimlerini artırdığı gözlemlenmiştir.
Forer Deneyinin Öncesi
Forer’in gerçekleştirdiği çalışmadan bir yıl önce, psikolog Ross Stagner, bir grup personel yöneticisine bir kişilik değerlendirme testi vermiştir. Fakat test tamamlandıktan sonra hazırlanan geri bildirim, katılımcıların bireysel cevaplarına göre değil, burç yorumları gibi çeşitli kaynaklardan türetilen ifadelerle oluşturulmuştur.
Katılımcıların neredeyse hiçbiri sonuçlara itiraz etmemiş, yarısından fazlası ise doğru bulmuştur.
Phineas Taylor Barnum
1810 ile 1891 yılları arasında yaşayan iş adamı, şovmen ve Ringling Bros. and Barnum & Bailey sirkinin kurucularından biri olan P. T. Barnum, insanları manipüle edebileceğine sonsuz bir güven duymuş ve ‘Herkese uyan bir şeyimiz var!’ mottosuyla, sirki ziyarete gelen insanlar sayesinde büyük bir servete sahip olmayı başarmıştır.
Forer ve Barnum Etkisi Terimlerinin Ortaya Çıkışı
Forer Etkisi ve Barnum Etkisi terimleri, 1956 yılında psikolog Paul Meehl tarafından ortaya atılmıştır.
Bu etkiyi keşfeden bilim insanına ithafen ‘Forer Etkisi’ ve bu etkiyi iş modeli olarak kullanan iş adamına ithafen ‘Barnum Etkisi’ terimleri günümüzde de kullanılmaktadır.
Forer / Barnum Etkisini Etkileyen Değişkenler
Uzun yıllardır Forer ya da Barnum etkisi üzerine yapılan araştırmalar;
Ayrıntılı sorular sorulduğunda ya da bilgiler istendiğinde, kişinin bu durumun yalnızca kendisiyle ilgili olduğunu düşünme eğilimini artırdığını ve
Olumlu geri bildirimlerin, olumsuz olanlara kıyasla daha fazla kabul gördüğünü ve benimsendiğini göstermiştir.
Forer / Barnum etkisini geliştiren araştırmalar sonucunda; bu etkiyi daha da etkili hale getiren ek faktörler keşfedilmiştir.
Bunlar genel olarak; kişinin inanmaya istekli olması, karşısındaki kişinin (falcı, astrolog, vb.) bilgili olduğuna inanması, analiz sırasında negatiflere kıyasla daha fazla pozitif analizler alınması olarak özetlenebilmektedir.
Farklı toplumlar üzerinde yapılan araştırmalar; satış, pazarlama, şov dünyası ve politika gibi birçok alanda kullanılan Forer etkisinin, evrensel olduğunu göstermiştir.
