Tarih boyunca analitik zekası, entelektüel ve sanatsal çalışmaları ve tüccarlıkta gösterdiği başarılarla tanınan pek çok Yahudi bulunmaktadır. Tarih boyunca çok kez baskı altına alınmış, antisemit davranışlara maruz kalmış; inançları veya etnisiteleri sebebiyle soykırım tehlikesiyle karşılaşmış Yahudiler arasında, zekası ve çalışmalarıyla öne çıkan 10 önemli kişi listede yer alıyor.
Not: Listede yer verilemeyen Nobel Ödülü’ne ya da başka önemli ödüllere sahip, insanlığın yaşam şartlarının gelişmesinde ve toplumun ilerlemesinde önemli rol oynayan Yahudi filozoflar, doktorlar, ekonomistler ve sanatçılar vardır.
Karl Marx (1818-1883)
Marx, 19. yüzyıl filozoflarındandır. Felsefe, ekonomi, politika ve toplum bilim konularında 50 kitabı ve birçok yazısı yayımlanmıştır. Gazetecilik yaptığı dönemde, yazılarından dolayı Belçika’dan sürgün edilmiş, Fransa’ya yerleşmiştir. Kitapları arasında en çok ses getiren El Yazmaları, Kapital, Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi, Friedrich Engels ile ortak yazdıkları ilk kitap olan Kutsal Aile ya da Eleştirel Eleştirinin Eleştirisi ve yine Engels ile kurdukları birliğin altyapısını oluşturmak ve işçileri bilinçlendirmek amacıyla, ortak yazdıkları ikinci kitap olan Komünist Manifestodur. Klasik politik ekonomi kavramını ortaya çıkarmış ve bu kavrama ilk defa ‘Kapital’ adlı eserinde yer vermiştir. Marx’ın tüm bu uğraşlardaki amacı, adil gelir dağılımı, özel mülkiyet ve sınıfsal ayrımı kaldırmak, emeğin en değerli olduğunu vurgulamaktır. Toplumsal yeniden üretim, emek-değer, insan doğası, yabancılaşma gibi teorileri tarihe katmış ve ideolojik yaklaşımlarda bulunmuştur. Günümüzde Marx’ın teorileri ders kitaplarında yer almakta, kitapları yeni basımlarla raflarda yerini korumaktadır.
Albert Einstein (1879-1955)
Einstein, 19. yüzyılda yaşamış, dünyanın en popüler bilim insanlarından biridir. Küçüklüğünde tembelliği ve X-Files konulara merakıyla öne çıksa da, ilerleyen zamanlarda bilime kütle enerji eşitliği (E=mc2), rölativite, genel rölativite, birleşik alanlar, brownsal devinme, görelilik teorileri ve ışığın foton teorisi gibi önemli katkılarda bulunmuştur. En önemli teorisi, kuantum fiziğinin yapı taşını oluşturan genel rölativite teorisidir. Çalışmaları, 1992 yılında Nobel Ödülü’nü kazanmasını sağlamıştır. Einstein’in insan-enerji ilişkisiyle ilgili tezinin kanıtlanması için Alman bilimci Otto Hahn’ın uranyum atomlarını ayrıştırması, atom bombasının bulunmasındaki ilk adımdır. Einstein bunu sonradan fark ederek Naziler’in nükleer silahı geliştirebileceği konusunda ABD Başkanı Roosevelt’e uyarı mektubu göndermiş ve ilk atom bombasının yapılmasında rol oynamıştır. Savaşın karşısında yer aldığını gösteren düşünceleri Sigmund Freud’a yazdığı mektuplarda da mevcuttur. Naziler’e karşı eylemlerinden ve Yahudi olduğu için Almanya’dan ayrılmış, farklı ülkelerde yaşamıştır. Komünistlik ve ajanlık ile suçlansa da astronomi ve fizik gibi alanlardaki katkılarıyla günümüzde en önemli bilim insanları arasındaki yerini korumaktadır.
Sigmund Freud (1856-1939)
Freud, 19. yüzyılda yaşamış bir nörolog ve psikologdur. Psikanalizin kurucusudur. Kişiliğin 5 dönemden geçerek geliştiğini öne sürmektedir. Hipnoz, serbest çağrışım, histeri, beyin anatomisi, nöropatoloji, cinsellik, rüya analizleri ve bilinçaltıyla ilgili birçok çalışması bulunmaktadır. Yineleme takıntısı, ölüm içgüdüsü, ego ve id kuramlarını ortaya çıkarmıştır. İnsanların davranışlarının ve karakterlerinin çözümlenmesinde dönemin diğer psikologlarından farklı teknikler uygulayarak önemli bir ilerleme göstermiştir. 50’nin üzerinde kitabı bulunmaktadır. Einstein’le savaşla ilgili mektuplaşmaları ‘Why War? (Neden Savaş)’ ismiyle kitaplaştırılmıştır. Savaşa karşı olduğu için kitaplarının halkın gözü önünde Naziler tarafından yakılması ve yazılarının yasaklanması dolayısıyla Viyana’yı terk etmek zorunda kalmış, İngiltere’ye yerleşmiştir. Fazla puro içmesi sebebiyle çene kanseri olan Freud, bu alışkanlığı bırakamadığı için ötenazi işlemi talep etmiş ve doktorun yüksek dozda morfin vermesi sonucunda gözlerini dünyaya kapatmıştır.
David Ricardo (1772-1823)
Ricardo, 18. yüzyıl klasik iktisatçısıdır. Babasının borsacı olması ve Ricardo’nun Adam Smith’in ‘Ulusların Zenginliği’ adlı kitabını okuması, Ricardo’yu klasik iktisada yönelten sebeplerdendir. Ricardo, uluslararası ticarette serbestleşmeyi savunur ancak belli kurallar dahilinde devletin ekonomiye müdahale etmesi gerektiğini vurgular. Uluslararası ticaret, karşılaştırmalı üstünlük, emek-değer, ücret ve rant teorileriyle ekonomi ve politik alanlarda kendine büyük bir yer açmıştır. 30’un üzerinde kitabı ve birçok makalesi bulunmaktadır. En çok ses getiren kitabı ‘Ekonomi Politiğin İlkeleri ve Vergilendirme’dir.
Vladimir İlyiç Olyanov (1870-1924)
Ulyanov, 19. yüzyıl politikacısıdır. Daha çok Lenin ismiyle bilinmektedir. 1917 Ekim Devrimi’nin lideridir. Marksist-Leninist ideolojinin fikirsel önderidir. 50’nin üzerinde kitabı bulunmaktadır. Eserleri en fazla tercüme edilen yedinci kişidir. Proletaryanın bağımsızlık mücadelesinde büyük bir etkiye sahiptir. Brest-Litovsk Antlaşması’nı imzalayarak Rusya’yı 1. Dünya Savaşı’ndan çıkarmıştır. Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Orta Asya, Kafkas ve Belarus SSC’nin birleşmesine öncülük yapmış ve Sovyetler Birliği kurulmuştur. Lenin’in ölümünün ardından Alman ve Rus bilim insanları, bir dehanın beyninin nasıl olduğunu öğrenmek için Lenin’in beynini çıkarıp incelemişler ve beynin kendine has özelliklerini rapor etmişlerdir.
François Jacob (1920-2013)
Jacob, 20. yüzyılda yaşamış bir biyologdur. Jacob ve arkadaşı Jacques Monod, hücrelerdeki enzim düzeylerinin DNA dizileri yazılımının kontrol edilebildiğini keşfetmişlerdir. Bu çalışma genetik ve biyolojiyle ilgili çalışmalara büyük bir katkı sağlamıştır. DNA’nın yazılımıyla ilgili araştırmalarından dolayı Jacob, Monod ve arkadaşları Andre Lwoff birlikte Nobel Tıp Ödülü’nü kazanmışlardır. Birçok kitabı ve makaleleri bulunmaktadır. Kitapları arasından Canlının Mantığı (Bir Kalıtım Tarihi), Mümkünlerin Oyunu adlı iki kitap Türkçe’ye çevrilmiştir.
Judith Butler (1956-…)
Butler, 20. yüzyıl feminist filozoflarından biridir. Toplumsal cinsiyet eşitliğini savunmakta ve nefret söylemine karşı çıkmaktadır. Feminist felsefe, siyaset felsefesi, queer kuramı, etik konularında büyük bir katkı sağlamıştır. LGBTİ bireylerin hakları için verilen mücadelede ön sıralarda yer almaktadır. 50’nin üzerinde kitabı bulunmaktadır. En çok ses getiren kitapları arasında Cinsiyet Sorunu: Feminizm ve Kimlik Bozulması yer almaktadır. Butler, Cinsiyet Sorununda Freud, Deddera, Lacan gibi birçok düşünürün kadınlar konusundaki fikirlerini eleştirmektedir. Butler’in fikirleri toplumsal cinsiyet eşitliğiyle ilgili çalışmalara ivme kazandırmıştır.
Emile Durkheim (1858-1917)
Durkheim, 19. yüzyıl sosyologlarından biridir. Toplumsal olaylar, ahlak kavramı, dini inançlar, Tanrı inancı gibi konuları ele almış, sosyolojinin temel taşlarından birini oluşturmuştur. Sosyolojinin kurusucu sayılan Auguste Comte’den farklı olarak; bireyin kendisiyle sınırlı kalmadığını, toplumsal bir olaya katılmanın birey için kaçınılmaz olduğunu, bireyin karakterinin ve diğer bireylerle ilişkilerinin ahlak, din, siyaset, ekonomi gibi toplumsal kavramlara göre belirlendiğini savunmuştur. Durkheim’in bu fikirleri bireyler arası ilişkileri geniş boyutlara taşımış, sosyolojiye ivme kazandırmıştır. 40’ın üzerinde kitabı bulunmaktadır. En çok ses getiren kitapları Dini Hayatın İlkel Biçimleri, Sosyolojik Yöntemin Kuralları, Meslek Ahlakı, Ahlaksal Terbiye, Ceza Evriminin İki Kanunu, İntihar, Ahlak ve Hukuk Kaideleri Hakkında Derslerdir.
Baruch Spinoza (1632-1677)
Spinoza, 17. yüzyıl filozofudur. Spinoza doğmadan önce ailesi, Yahudi olmaları nedeniyle Portekiz’de engizisyon baskısından kaçıp önce Fransa’ya sonra Hollanda’ya yerleşmişlerdir. Spinoza, materyalizm ve rasyonalizm akımına bağlıdır. Matematik, geometri, doğa, etik, varlık, özgürlük, panteizm gibi konularda çalışmaları bulunmaktadır. En çok ses getiren çalışmaları arasında Ethica, Kavrayış Gücünün Gelişimi, Tanrıbilimsel-Politik İncelemeler yer almaktadır. Spinoza çalışmalarıyla Aydınlanma Çağı’na önemli bir katkı sağlamıştır.
Dona Gracia Mendes Nasi (1510-1569)
Nasi, 16. yüzyıl bankerlerindendir. Engizisyon tarafından Yahudi olduğu için baskıya maruz kalmış, Hıristiyanlığı kabul etmek zorunda kalmıştır. Kocasının ölümünün ardından işleri üstlenmiş ve Kutsal Roma İmparatoru 5. Karl, Fransa Kralı 1. François, Kanuni Sultan Süleyman’a kredi açmıştır. Engizisyon baskısında kaçarak Sultan Süleyman vasıtasıyla İstanbul’a gelmiş, daha sonra yeğeni olan Yasef Nasi’nin de gelmesine yardımcı olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’la dost ilişkiler kurmuş, yeğeni Yasef Nasi ise 2. Selim’in tahta çıkmasına yardımcı olmuştur. Nasi, krallara verdiği krediler ve Osmanlı Devleti’ndeki taht mücadelesindeki etkisinden dolayı tarihte önemli bir yer tutmuştur.
*Kapak Resmi: Excommunicated Spinoza, 1907, Samuel Hirszenberg
