Sabiha Sertel, tam ismiyle Sabiha Derviş Sertel, Türkiye’de gazeteciliği meslek edinen ilk kadın yazar ve çevirmendir.
Türkiye’de feminizmin öncüleri arasında yer alan Sertel, 1895 yılında Selanik’te doğmuş ve 2 Eylül 1968 yılında Bakü’de hayatını kaybetmiştir.
1912 yılında, ailesiyle birlikte Selanik’ten İstanbul’a göç etmek zorunda kalmasıyla başlayan çalkantılı yaşamı; yasaklamalar, tutuklamalar ve sürgünlerle devam etmiş olsa da Sabiha Sertel, ömrü boyunca baskılara boyun eğmemiştir.
‘Ümitsizliğe düşüp etrafa zehir saçacağımıza yahut herkese milletin geleceğinden ümit kalmadığını yayacağımıza oturup elbirliği ile çalışmak ve milletin kültür bakımından yükselmesini ve gerçek bir millet olmasını sağlamaya çalışmak gerekir.’
Sabiha Sertel
1915 yılında, basın tarihimizin önemli isimlerinden gazeteci ve yayıncı Zekeriya Sertel’le evlenmiştir.
Sertel çiftinin 1917 yılında Sevim ve 1922 yılında Yıldız isimli iki kızları olmuştur.
1911 yılında ‘Osmanlı Cemiyetinde Kadın’ isimli makalesiyle Yılın En İyi Makalesi ödülünü kazanan Sabiha Sertel, Zekeriya Sertel’le birlikte Büyük Mecmua isimli haftalık bir dergi çıkartarak gazetecilik kariyerine adım atmıştır.
Halide Edip Adıvar’ın başyazar olduğu derginin yazarları arasında Ömer Seyfettin, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç, Falih Rıfkı Atay, Reşat Nuri Güntekin, Mehmet Fuat Köprülü ve Faruk Nafiz Çamlıbel gibi edebiyatımızın önemli isimleri de yazılar yazmıştır.
Dergide Sabiha Sertel ise, ağırlıklı olarak kadın sorunlarını ele alan yazılar kaleme almıştır.
Derginin kapatılmasının ardından Sertel çifti, Halide Edip Adıvar’ın aracı olduğu bir burs ile yüksek lisans öğrenimlerini tamamlamak için ABD’ye gitmiştir.
Sabiha Sertel, Columbia Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrenimi gördüğü sürede Amerika’da yaşayan Türkleri örgütleyerek Çocuk Esirgeme Kurumu için yüksek miktarda bağış toplanmasını da sağlamıştır.
Çift, 1923 yılında, öğrenimlerini tamamladıktan sonra Türkiye’ye geri dönmüştür. Önce Ankara’ya gitmiş, Cumhuriyet’in ilanından sonraysa İstanbul’a yerleşmişlerdir.
Sabiha – Zekeriya Sertel, 1924 ile 1931 yılları arasında Resimli Ay dergisini çıkarmaya başlamışlardır.
Zekeriya Sertel ise, 1924 yılında Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın dergisinde yayımlanan bir yazısından ötürü Sinop’ta kalebentliğe mahkum edildiğinde Sabiha Sertel, 3 yıl boyunca dergiyi tek başına yönetmiştir.
Bu dönemde Sertel, Resimli Ay ve Resimli Perşembe dergilerinde ‘Cici Anne’ takma ismiyle kadın-erkek ilişkilerine dair yazılar yazarken kendi ismiyle de siyasi metinler kaleme almaya devam etmiştir. Sertel, makalelerinde işçi sınıfının haklarını savunmuş, sosyal ve politik düzeni eleştirmiştir.
1927-19278 yıllarında eşi Zekeriya Sertel ve Faik Sabri Dursun’la birlikte çocuk ansiklopedisi hazırlayan Sabiha Sertel, 1929 yılında yazdığı ve bir dergide yayımladığı ‘Savulun Geliyorum’ başlıklı yazısı sebebiyle mahkemeye sevk edildi.
Sertel, Türk basın tarihine ‘neşriyat yüzünden mahkemeye sevk edilen ilk Türk kadın’ oldu.
1930 yılında, İstanbul belediye seçimlerinde aday olan Sertel’in 30’lu ve 40’lı yıllarını kısaca özetlemek gerekirse;
- Resimli Ay dergisi kapatıldıktan çeşitli makale ve kitapları Türkçeye çevirdi.
- Zekeriya Sertel Son Posta gazetesini kurdu. Gazetede şeker fabrikası sahibi Hayri İpar’ın haksız kazanç sağladığına ilişkin yazdığı yazı sebebiyle yargılandı ve Sultanahmet Cezaevine gönderildi. Cumhuriyet’in 10. yılı affıyla özgürlüğünü yeniden kazandı.
- Sabiha Sertel, Zekeriya Sertel ile Yunus Nadi’nin birlikte çıkardığı, Türkiye’nin ilk ansiklopedisi Hayat’ta çalışmaya başladı.
- Kadıköy’de bir çocuk yuvası açtı.
- Yazı kadrosunda Nazım Hikmet ve arkadaşlarının bulunduğu Resimli Her Şey isimli haftalık bir dergi çıkarttı.
- Resimli Her Şey’in kapatılmasının ardındansa Projektör isimli aylık bir fikir dergisi çıkarttı, ancak dergi ilk sayısında kapatıldı.
- Projektör’ün ardından eşi Zekeriya Sertel’le birlikle Tan Gazetesi’ni kurdular.
- Çitra Roy ile Babası isimli romanını yazdı.
- Tan Cep Kitapları dizisini hazırladı.
- Fransa’ya ve ABD’ye giderek Tan Gazetesi için röportajlar yaptı ve yazılar yazdı.
- Voix Européenne dergisinde yazıları yayımlandı.
- Yeni Mecmua Çocuk Neşriyatı tarafından yayımlanan çocuk kitaplarının hazırlanmasında görev aldı.
Yazdıkları sebebiyle çok defa yargılanan ve yasaklanan Sabiha Sertel, 3 Eylül 1945 tarihinde Muvafakatin Feryadı başlıklı yazısı sebebiyle tutuklandı.
Tan Gazetesi’nde ağırlıklı olarak faşizm ve emperyalizm karşıtı yazılar yazan Sertel, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından İleri Demokrasi Cephesi oluşumunda yer aldı.
Bu oluşumun yayın organı olan Görüşler dergisinin ilk sayısını 1 Aralık 1945’te çıkarttı. Görüşlerin yayımlanmasının ardından, 4 Aralık 1945 günü, ülkemizdeki linç kültürünün en üzücü örneklerinden biri olan Tan Olayı gerçekleşti.
Tan Olayının ardından tutuklanan ve 3 ay tutuklu kalan çift, 1950 yılında Türkiye’den göç etti.
Sürgün yıllarında Paris’te, Roma’da, Budapeşte’de, Prag’da, Moskova’da ve Bakü’de yaşayan Sertel, Budapeşte Radyosu’nda Türkçe yayınlar servisinde çalıştı.
Türkiye’ye dönme talebinde bulunduysa da reddedildi.
Bu dönemde Türkiye Komünist Partisi’nin (TKP) çalışmalarında yer alan Sertel, TKP’nin Budapeşte sorumlusu oldu.
1956 yılında, ailesiyle birlikte Prag’a taşındı. Ardından Bizim Radyo’da çalışmak için Leipzig’e geçti.
1962’de TKP MK Dış Bürosu’nun 1962 Konferansı’na katıldı.
1963’de Sovyetler Birliği’ne gitti. Son olaraksa, Bakü’ye taşındı.
2 Eylül 1968 günü, Bakü’de yaşamını kaybetti. Sabiha Sertel’in mezarı bugün, hala Bakü’dedir.
Ölümünün ardından, 1969 yılında, Roman Gibi isimli anı kitabı yayımlandı. Yaşamı, Nilgün Eroğlu Maktav tarafından aynı isimle 1998 yılında belgesel yapıldı.
BONUS
Eserleri
- Çocuk Ansiklopedisi (1927-28, 4 Cilt)
- Çitra Roy ile Babası (1936)
- Tevfik Fikret – Mehmet Akif Kavgası (1940)
- Tevfik Fikret: İdeolojisi ve Felsefesi (1946, İlericilik ve Gericilik Kavgasında Tevfik Fikret)
- Roman Gibi (1969)
- II. Dünya Savaşı Tarihi (1999)
Çevirileri
- Sınıf Kavgası, K. Kautsky (1934)
- Kadın ve Sosyalizm, A. Babel (1935)
- Diyalektik Materyalizm: Marksizm-Leninizm Nazari Temeli, V. Adoratsky (1936)
- Yeni Sovyet Rusya ve Esas Teşkilat Kanunu, O.M. Molotov (1936)
- Demokrasi Nedir, J. Bryce (1939)
