Jeffrey Moore’un Sinestezya adlı kitabında; ‘Kimi için ‘E’ harfi yeşildir. Bazısına göre ‘R’nin tiz bir sesi vardır ya da ‘5’ rakamı sarı renktedir ve ‘Fa’ notası çikolata tadındadır’, gibi örneklerle anlatmaya çalıştığı; kimine göre, hastalık kimine göreyse bir mucize olan bu olgu, sinestezi nedir?
Yunanca beraber, birlikte anlamına gelen ‘syn’ sözcüğü ve yine Yunanca his, duygu anlamına gelen ‘aisthesis’ sözcüklerinin birleşmesi; ‘beraber hissetmek’ anlamına gelen sinestezi kelimesini ortaya çıkartmış.
Nüfusun %4’ünün sahip olduğu bu sendromun -sendrom demek çok da doğru sayılmasa da-, irsi olduğu düşünülse de, net bi bilgi yok. Kabaca, beynin duyuları algılayan bölgelerinin budanmaması sonucu birbirini tetiklemesi durumudur.
Daha da açmak gerekirse; sinested insanlar, gördükleri rengin belki tadını, belki kokusunu alabiliyor. Harflerin ve rakamların karakteristik özelliklere, hatta cinsiyetlere sahip olduklarını iddaa edenler de var.
Yediğimiz herhangi bir yiyecek, dilimizdeki alıcılar sayesinde beynin tad alma noktasına iletilir. Sinested insanlarda bu durum biraz daha farklı. Dilin alıcıları, beynin hem tat alma hem de görme gibi diğer noktalarından birini uyarıyor.
Tüm bebeklerin sinested olduğu düşünülüyor. Belki çıngırak gibi basit bir aletle eğlenebilmeleri, renkli şeyleri sevmeleri bu yüzdendir. Çıngırak sallayan bir bebeğin duyduğu sesin tadını hatta kokusunu almadığı, rengarenk oyuncaklarının sesini duymadığı ne malum?
Tüm sinested bireylerde kendini farklı gösteren bu sendromun en sık rastlanan örneği; harf, rakam – renk sinestezisi. Bu tür sinesteziye sahip sinestedler, harfleri ve rakamları renkli görürler. Beşi mavi, üçü sarı, N harfini mor…
Aslında beynimizin komplike yapısının birer sonucu olarak, hepimiz belli bir seviyede sinested olabiliriz. İşte kanıtı: Aşağıdaki görselde yer alan eski harflerin birinin adı kiki, diğerinin ise, obuo. Hangisi kiki, hangisi obuo?
Cevap; ilk resmin adı obuo, diğerinin ise kiki. İnsanların çok büyük bi kısmı bu sorunun cevabını doğru biliyor, belki siz de bildiniz. Beynimiz kiki kelimesinin kesin ve sert söyleminin, şeklinin köşeli olmasıyla özdeşleştirirken; obuo’nun devamlılığını ve yuvarlak harflerini, şeklinin akıcı ve yuvarlak köşeleriyle özdeşleştiriyor.
Sinestedler dünyayı bizden çok daha farklı deneyimliyor. Birçok sanatçının da sinested olduğunu biliyoruz. Sanatlarını ne kadar etkilemiş bilemesek de, yaratıcılığı artırdığı kesin. İşte, sinested birkaç ünlü isim:
- Vladimir Nabokov
- Franz Liszt
- Kanye West
- Van Gogh
Her sinestedde kendini farklı şekilde gösteren bu sendromun en spesifik örneklerinde; sinestedlerin insanları tatlı-tuzlu, süt-kahve, karanlık-aydınlık gibi kriterlerde ikiye ayırması var.
Siz de sinestedseniz, belki bambaşka bir formu kendini gösteriyordur.
Son maddenin bir öneri olmasını özellikle tercih ettim. Beynin bambaşka taraflarını keşfe çıkmaya devam etmek isterseniz, Daniel Tammet isimli otistik bir dâhinin hikayesini duymadığınıza düşünerek, onun hikayesini araştırmanızı tavsiye ediyorum.
