Yazı dizisinin ilk bölümü olan, Manhattan Projesi’nin ortaya çıkışıyla ilgili detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Hem Hitler’in yükselişi hem de nükleer fizikteki gelişmeler hızla ilerlemektedir. Leo Szilard Hitler Almanyası’nın atom bombası geliştirme olasılığından tedirgindir. Slizard önceden tanıdığı ünlü fizikçi Albert Einstein’ı, ABD Başkanı Roosevelt’te beraber bir mektup yazmaya ikna eder. 2 Ağustos 1939 tarihli Einstein imzalı mektup, Roosevelt’in yakın arkadaşı ve aynı zamanda resmi olmayan danışmanı Ekonomist Alexander Sachs tarafından 11 Ekim 1939’da ulaştırılır. Mektupta kabaca şu fikirler işlenmiştir: ‘Nükleer enerji elimizin altında. Savaş kaçınılmaz. Bilim insanlarının bu konuda ne yapması gerektiğine karar vermek Başkan’a düşmektedir.’
Nükleer silahlar; nükleer enerjinin, büyük miktarlarda ve ani denilebilecek kısa sürelerde, kontrolsüz şekilde üretimine dayalıdır ve inanılmaz yıkımlara neden olur. Yaptıkları yıkım nedeniyle II. Dünya Savaşı’nın bitmesinde önemli bir rol oynayacaktı. Çünkü, ülkesine nükleer bir silah, yani atom bombası atılan devlet, savaş dışında kalacaktı ve diğer tarafın kazanma olasılığı artacaktı.
Roosevelt; mektup eline ulaşınca, ilk önce bu konuda yetkin bilim insanları ve askeri yetkililer ekibi olan Uranyum Danışma Komitesi’ni kurdu.
Komitenin bulgularına dayanarak, ABD hükümeti Enrico Fermi ve Columbia Üniversitesi’ndeki Leo Szilard tarafından radyoaktif izotop ayrımı (uranyum zenginleştirme olarak da bilinir) ve nükleer zincir reaksiyonlarına odaklanan araştırmalara fon sağlamaya başlar.
Uranyum Danışma Komitesi’nin ismi, 1940 yılında Ulusal Savunma Araştırma Komitesi olarak değiştirildi, sonunda 1941’de Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Ofisi (OSRD) olarak değiştirildi ve Fermi’yi üye listesine ekledi.
Aynı yıl, Pearl Harbor’a yapılan Japon saldırısının ardından Başkan Roosevelt, ABD’nin Müttefik Devletlerinin yanında II. Dünya Savaşı’na gireceğini resmen ilan etti.
Fermi ve Slizard nükleer zincirleme üzerinde çalışırken, ABD’li nükleer kimyacı Glen T. Seaborg ve ekibi, Berkeley- Kaliforniya’da, atom numarası 94 olan elementi, yani ‘plütonyum’u saf olarak elde etti ve 1941 Şubatında kimyasal olarak keşfetti.
OSRD’nın Başkanı Vannevar Bush, bu projenin aşamalarını şekillendirmek üzere görevlendirildi. Bush projede, ölçek ve amaçlar bakımından, askeriyenin yardımını gerekli gördü. Ordunun mühendisleri ve hatırı sayılır miktarda mühendis, proje için görevlendirildi. Bu yeni mühendisler grubuna Manhattan, New York merkezi ofislerine masum bir kod adı verildi: Manhattan Mühendisler Bölgesi. Zamanla evrilerek bu isim, Manhattan Projesi olarak anılmaya başladı.
Yapılan nükleer silahın, yani atom bombasının vazgeçilmez bileşeni olan uranyum-235, doğal yoldaşından, çok daha bol olan uranyum-238’den kimyasal yollarla ayrılamaz; fiziksel yollarla birbirinden ayrılmalılardır. Bunu yapmak için çeşitli fiziksel yöntemler yoğun olarak araştırıldı ve aralarından iki tanesi seçildi.
Birincisi; Kaliforniya Üniversitesi Berkeley’de Ernest Orlando Lawrence başkanlığında geliştirilen elektromanyetik süreç. İkincisiyse; Columbia Üniversitesi’nde Harold C. Urey başkanlığında geliştirilen difüzyon süreci. Bu işlemlerin her ikisi de, özellikle Harold C. Urey ve ekibinin araştırması, uranyum üretmek için büyük, karmaşık tesisler ve büyük miktarda elektrik gücü gerektiriyordu.
Bu araştırma ve ilgili atom testlerinin gerçekleştirilmesi için New Mexico, Tennessee ve Washington’daki uzak yerlerde ve Kanada’daki tesislerde yeni birimler kuruldu.
Projeye başkanlık etmek üzere ABD’nin Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı Pentagon’da görev yapmış olan General Leslie Groves, 17 Eylül 1942’de atandı ve Ağustos 1943’e kadar Bölge Mühendisi olarak kaldı.
Biyografi yazarı Robert Norris, Groves’i projenin ‘Vazgeçilmez Adamı’ olarak nitelendirdir. Nichols’un daha açık sözleriyle: ‘General Groves çok talepkar. En kritik olanı… Aşındırıcı ve alaycı… Çok zeki… Enerji dolu… Atom bombası projesinin bir kısmını tekrar yapmak zorunda kalsaydım ve patronumu seçme ayrıcalığına sahip olsaydım General Groves’u seçerdim.’
General Groves ülke genelinde Columbia, California ve Berkeley Üniversiteleri başta olmak üzere bu konuda araştırmalar yapan pek çok laboratuvarı ziyaret ederek çalışmaları değerlendirdi. Sonuçta projenin çok dağınık olarak ilerlediğini bu durumun bilim insanları arasında iletişimi engellediğini fark etti. Bu aşamaya gelindiğinde bile hala projenin yapılıp yapılamayacağı konusunda ciddi şüpheler vardı.
Groves’un MED’teki ilk eylemlerinden biri, doğu Tennessee’de zenginleştirme tesisleri kurmak için uygun görülen, nispeten izole edilmiş geniş bir alan elde etmekti. Ordu, yaklaşık 1.000 aileyi Knoxville’in 20 mil batısındaki yaklaşık 90 mil karelik kabaca dikdörtgen bir yola sahip olmak için tahliye etti. Y-12 kod adlı elektromanyetik ayırma tesisi orada inşa edilecekti.
Y-12’nin inşası, yaklaşık 20.000’e ulaşan bir işgücü tarafından 67 milyon saat emek gerektiren muazzam bir girişimdi. Kompleks 200’den fazla destek binası içeriyordu ve yaklaşık 5.000 işletme ve bakım personeli gerektiriyordu. Y-12 projesinin yürütüldüğü yer Los Alamos diye anılan New Mexico eyaletinde suni bir şehirdir. Çoğu kimsenin Hiroşima’ya atom bombası atıldığı açıklanana kadar ne ürettiklerine dair hiçbir fikri yoktu.
Yazı dizisinin devamına buradan ulaşabilirsiniz.
