Tarihte anlatması ve tanımlaması zor isimlerden biri olan Henry David Thoreau, 1817 ile 1862 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşadı.
Bir yazar, şair, tarihçi ve filozof olmasının yanı sıra kölelik karşıtı, vergi direnişçisi, kalkınma eleştirmeni ve bir natüralistti.
‘Böyle telaş içinde ömrünüzü harcayarak yaşamak niye? Daha acıkmadan, açlıktan ölmeye karar vermiş gibiyiz.’
Öğrenim Hayatı
ABD’nin Massachussetts eyaletinde doğan ve yaşamının neredeyse tamamını burada geçiren Thoreau, Harvard Üniversitesi’nden mezun olmuştur. Mezuniyetinin ardından kısa bir süre babasının yanında çalıştı ardından da bir okulda öğretmenlik yaptı.
Öğrenim yıllarında, transandantalizmle ilgilenmeye başladı. Bu dönemde, transandantalizmin en önemli temsilcilerinden yazar, şair ve düşür Ralph Waldo Emerson’dan etkilenmeye başladı.
‘Çalışkan olmak yeterli değil, karıncalar da çalışkandır. Ne için çok çalışıyorsun, amacın ne, onu söyle!’
Thoreau & Emerson
Düşüncelerini büyük ölçüde etkileyen Emerson’la 1841 yılında tanıştı. Thoreau ile Emerson arasında ömür boyu sürecek dostluk bu dönemde kuruldu.
1843 yılına kadar aralıklarla Emerson’un yanında kalan Thoreau’nun, bu süreçte, The Dial isimli transandantalist bir dergide pek çok düzyazısı ve şiiri yayımlanmıştır.
‘Kendi içinizde yaşamalı, sadece kendinize bağımlı olmalı, yeni bir başlangıç için her zaman hazır durumda olmalı ve çok fazla insan ilişkisinin içinde yer almamalısınız.’
1845 yılında, Emerson’a ait olan Concord şehrinin dışında, Walden Gölü kıyısındaki bir araziye kulübe inşa etti ve burada iki yıl geçirdi.
İki yılın sonunda, deneyim ve düşüncelerini Walden ve Concord ve Merrimack Irmakları Üzerinde Bir Hafta kitaplarında aktardı.
Walden, New England Transandantalizm Akımının en önemli örneklerinden biri oldu.
‘İnsan vazgeçebildiği eşya oranında zengindir.’
Sivil İtaatsizlik
Sivil itaatsizlik anlayışının öncülerinden biri olan Thoreau’nun yaşadığı dönemde, yalnızca Walden ile Concord ve Merrimack Irmakları Üzerinde Bir Hafta kitapları yayımlanabilmiştir. Diğer eserleri ve günlükleri ölümünün ardından yayımlanmıştır.
Thoreau’nun tüm eserleri 1906 yılında 20 cilt olarak basılmıştır.
‘Neyin doğru neyin yanlış olduğuna çoğunluğun değil de, vicdanın karar verdiği bir yönetim olamaz mı?’
Henry David Thoreau, çevrecilik, transandantalizm ve natüralizm ile ilgili düşüncelerinin yanı sıra sivil itaatsizlik, vicdani ret, kölelik ve vergi sistemi gibi siyasal konularda yazdığı makalelerle de Amerikan düşünce tarihinde önemli izler bırakmıştır.
‘Günah yüzünüzü bir kez kızarttıktan sonra alışkanlık yapar, ahlaksızlıktan kayıtsızlığa dönüşür ve sanki kurduğunuz hayatlar için bir gereksinim halini alır.’
1849 tarihli Sivil İtaatsizlik (Civil Disobedience) makalesini yazmasında Thoreau’ya ilham veren, köleliği geliştirmek için yapıldığını düşündüğü Meksika savaşı ve 1846 yılında, kelle vergisini ödemeyi reddetmesi üzerine hapse girmesi olmuştur.
‘Söyleyeceğiniz şeyi söyleyin, söylemeniz gerekeni değil.’
Kölelik karşıtı duruşu sebebiyle kelle vergisini ödemeyi kabul etmediği için bir gece hapse giren Thoreau, bir ilke meselesi olarak vergiyi ödememiş ve kölelik karşıtı harekete dikkat çekmeye çalışmış olsa da borcunun bir yakını tarafından ödenmesinin ardından serbest bırakılmıştır.
Hapishaneden çıktıktan sonra eylemlerini ve düşüncelerini anlatmak için halka çeşitli konferanslar vermiş ve bu konferanslarda anlattıklarını Sivil Hükümete Karşı Direniş (Resistance to Civil Government) başlıklı bir manifestoya dönüştürmüştür.
Manifestoda vergi ödemeyi reddedişini ve hapse girişini şu şekilde açıklamıştır:
‘Şu kılavuz söze tüm yüreğimle katılıyorum: En iyi yönetim en az yönetendir. Ancak kendilerini, yönetimin tümüyle ortadan kalkması için uğraşanlar olarak isimlendirenlerden farklı olarak, yönetimin ortaya çıkmasını istiyorum.
Tek bir namuslu kişi Massachusetts eyaletinde köle kullanmayı bırakarak bu ortaklıktan çekilse bu nedenle de cezaevine kapatılsa Amerika’da köleliğin kaldırılmasıyla sonuçlanır bu. Çünkü ilk girişimin belirsiz olup olmamasının önemi yoktur. Bir kez iyi yapılan iş sonsuza kadar öyle kalacak demektir. Oysa daha çok bu soru üzerinde laflamayı severiz biz. Herhangi birini haksız yere cezaevine tıkan bir yönetimde, doğru kişinin bulunması gereken yer de bir cezaevidir. Bütün doğru insanları cezaevinde tutmak ya da köleliği kaldırmak seçenekleri söz konusu olursa devlet hangisini seçeceği konusunda duraksamayacaktır.
Kendimi şöyle bir devlet düşleyerek avutuyorum: Sonunda bütün insanlara karşı doğru olmayı gözeten, bireye sanki komşusuymuş gibi davranan bir devlet!’
Etkilediği İsimler
Mahatma Gandhi, Martin Luther King, Leo Tolstoy, Marcel Proust, Ernest Hemingway, Emma Goldman, Sinclair Lewis ve George Bernard Shaw gibi pek çok isim Thoreau’nun eserlerinden ilham almıştır.
‘Yaptığımız işin önemini abartma eğilimindeyiz ama yapmadıklarımız o kadar çok ki!’
Tarihteki en Ünlü Sivil İtaatsiz: Gandhi
Oxford Üniversitesi’ndeyken Thoreau’nun Sivil İtaatsizlik makalesini okuyan Mahatma Gandhi, 30 yıl boyunca İngilizlere karşı ülkesinin bağımsızlığı için sivil itaatsizlik prensiplerine dayalı bir direniş sürdürmüştür.
‘Ben, önce insan olmamız gerektiğini, daha sonra başka sıfatları edinmemiz gerektiğini düşünüyorum.’
