Kısaca Concorde Yanılgısı
Concorde Yanılgısı, Concorde Yanılımı ya da Concorde Sendromu; emek verdiğimiz, çaba gösterdiğimiz ancak bize zarar veren ya da artık işlevsiz olan şeylerden vazgeçemememizi ifade ediyor.
‘Kaybetmemek için daha çok kaybetmek’ cümlesiyle özetleyebileceğimiz Concorde Yanılgısı, aldığımız zararı kurtarmaya çalışırken daha fazla zarar gördüğümüz durumları işaret eder. Burada verdiğimiz emek maddi olabileceği gibi zamansal, fiziksel ya da duygusal da olabilir.
‘Concorde’ İsminin Kökeni
Concorde ismi, 1950’li yıllarda, II. Dünya Savaşı’nın ardından, İngiltere ve Fransa’nın iş birliği içinde sesten hızlı, süpersonik uçaklar yapma girişimiyle ortaya çıkmıştır.
İki ülkenin uzman ve mühendisleri Concorde isimli uçağı üretmiş fakat aldıkları başarısız sonuçlara rağmen hükümetler, çok masraf yapıldığı gerekçesiyle projeye yatırım yapmaya devam etmişlerdir.
Tarihler 25 Temmuz 2000’i gösterdiğinde, diğer uçaklara kıyasla yolcu kapasitesi daha düşük ve birçok açıdan yetersiz olan Concorde uçağı düşmüş ve ne yazık ki 113 kişinin ölümüne sebep olmuştur.
Concorde uçağı 2001 yılında yeniden gündeme geldiyse de 11 Eylül saldırıları sebebiyle, konu geri planda kalmıştır.
Concorde Yanılımı Teorisinin Ortaya Çıkışı
Çok emek harcanan şeylerden bize zarar verse de ya da başarısız ve işlevsiz olsa da vazgeçememe sendromu, davranışsal ekoloji profesörü Alex Kacelnik tarafından, 1996 yılında İngiliz Psikoloji Derneği’nin ‘Düşünme’ üzerine gerçekleştirdiği bir konferansta ortaya atılmıştır.
Kacelnik’ten önce, 1972 yılında, evrim teorisyeni Robert Trivers, eş bulma ve yuva kurma gibi sorumlulukların altına giren hayvanların karşılaştıkları engeller karşısında içinde bulundukları durumu değerlendirip bu sorumluluklardan vazgeçip vazgeçmemeye karar verdiklerini gözlemlemiş ve yuvayı terk eden eşin genellikle daha az emek harcayan taraf olduğunu keşfetmiştir.
Bu açıdan Concorde Yanılımı, yapılan yatırımın içerdiği genel kayıpları göz önüne almak yerine, yatırılan kaynağın kaybedilmesinden kaçınarak daha fazla yatırım yapmayı ifade eder.
Umut Teorisi
Umut Teorisi olarak da isimlendirilen Concorde Yanılgısında kişi, gerçekçi olmayan bir umuda tutunmuştur. Bu motivasyonla karşılaştığı olumsuz durumlardan olumlu bir sonuç doğacağına inanmaktadır.
Batık Maliyet Teorisi (Para Batırma Yanılımı)
Davranış ekonomisinde Batık Maliyet Teorisi olarak isimlendirilen Concorde Yanılgısı, fazla masraf yapılan ya da uzun zaman harcanan projelerin, başarısız veya işlevsiz olmalarına karşın sonlandırılmamasını anlatmaktadır.
Buna örnek olarak; bir spor kulübünün yüksek maliyetle transfer edilmiş bir sporcudan başarısız olmasına rağmen vazgeçmemesi, çok para kaybedilmiş olsa da bahis oyunları ya da kumar oynamaya devam edilmesi verilebilir.
Concorde Yanılımı fiziksel, duygusal, zamansal veya maddi olabilirken Batık Maliyet Teorisi, yalnızca maddi yatırımı kapsar.
Gündelik Hayatta Concorde Yanılımı
- Birçok çıkmaz yaşanmasına rağmen ilişkiyi ya da evliliği bitirememe,
- Hasta olunsa da ya da öncesinde olumsuz bir deneyim yaşanmış olsa da yapılan plandan vazgeçmeme (konsere gitmek gibi),
- Açık büfe restoranlarda yenilemeyecek kadar fazla yiyecek alma eğilimi,
- Beğenilmeyen filmi ya da kitabı sonuna kadar izlemek ya da okumak,
- Verimli olmasa da devam edilen kurslar, vb.
