Smaç
Basketbol terimleri arasında smaç, en fazla duyduğumuz terimlerden biridir.
Smaç, topu tutarak çift el ya da tek elle potanın içerisine topu bırakmaktır, ama bir ya da iki elinizle potayı çekmiş ya da potaya tutunmuş olmanız gerekir. Basketbol oynayan herkes smaç basmak ister. Tabi, smaç basmak sanıldığı kadar kolay değildir. Smaç basmak için atletik olmanın yanı sıra yükseğe zıplayabilmek ve çok çalışmak gerekir.
Şut
Şut terimine de genelde kulak aşinalığımız vardır. Nereden diyecekseniz? Şut, futbol gibi birçok sporda kullanılır. Basketboldaki şut, altta duran resimdeki gibi atılır. Eğer anatomik olarak anlatmak gerekirse: Zıplamak için dizlerden güç alınır, sonra kol ile top yukarıya çıkarılır ve en sonunda bilekten top çıkartılır. En sondaki iki parmak orta ve yüzük parmaklar topa yön verir. Şutu herkes atabilir ama isabet önemlidir. Şut çalışılmadığında en kolay unutulabilen hareketlerinden biridir.
Şut ikiye ayrılır: 3’lük ve 2’lik. 3’lük, üç sayı çizgisinin dışından yani orta sahaya en yakın olan çizginin dışından atılır ve eğer şutunuz girerse takımınıza 3 puan kazandırmış olursunuz. Orta saha veya karşı sahanın üçlük çizgisinin oradan hatta potadan potaya atsanız bile 3’lük sayılır. 2’lik ise, 3’lük çizgisinin içinden atılır. Bu alanda sadece şut değil, smaç ve turnike de atabilirsiniz ve bu alanın içinde ne yaparsanız yapın, nasıl atarsanız atın 2’lik sayılır.
Asist
Asist kelimesine de kulak aşinalığınız vardır. Futbol, hokey, Amerikan futbolu gibi birçok sporda kullanılan bir terimdir. Basketboldaki asist, top elinizdeyken topu takım arkadaşınıza atmanız ve sonrasında topu attığınız, yani pas verdiğiniz oyuncunun bu pası sayı yapması, basket atması ile birlikte oluşur.
Sizin Asist yapmanız için pas verdiğiniz kişinin basket atması lazımdır, aksi takdirde asist olmaz.
Yerden pas, göğüs pası, baş üstü pas, alley-oop gibi birçok pas çeşidi vardır. Hangi pas türü ile verirseniz verin, asist için fark etmez, tabi pas verdiğiniz kişi sayı attığı sürece.
Ribaunt (Rebound)
Potaya basket atmaya çalışıldığında (smaç, şut, turnike hiç fark etmez), potaya atılan basketbol topunu herkesten önce yakalamaktır. Yani, top potaya çarptıktan sonra, sayı olmadan almaktır da diyebiliriz.
Ribaunt ikiye ayrılır: Savunma ribauntu (Defansive Rebound) ve hücum ribauntu (Offensive Rebound). Savunma ribauntu, adı üstünde savunmada alınır. Hücum ribauntu ise, yine adı üstünde hücumda alınır. Her ribaunt 1 sayılır. Ribaunt almak için savunmada ya da hücumda çok fazla efor sarf edilir. Ribaunt almak için, eğer iyi zıplayamıyorsanız en kolay yollardan biri Box-Out’dır.
Box-Out, ribaunt için avantaj sağlamak amacıyla, vücudumuz ile rakip ve top arasında pozisyon yaratmaktır. Yüzümüz potaya bakmalı sırt tarafımız da adamı potadan uzaklaştırmalı.
Dribbling (Top Sürme) ve Ball Handle (Top Hakimiyeti)
Dribbling’e, topu kontrol altına almak da diyebiliriz. Ball Handle da deniyor, yani top hakimiyeti. Dribbling aslında basketbol için en önemli harekettir. Sayı atmanız için topu sürmeniz gerekir. Eskiden Dribbling ve top hakimiyeti, pozisyondan pozisyona değişiyordu. Artık her pozisyona her oyuncuya koçlar her şeyi vermeye çalışıyor. Bu demektir ki, her oyuncu günümüzde her hareketi yapmalı. Bu yüzden Dribbling çok önemlidir, çünkü artık her oyuncunun top getirmesi gerekir.
Top hakimiyeti ne işe yarar derseniz, topu sektirirken topun kaçmasını yani ayağınıza kolunuzda bacağınıza değerek sizin kontrolünüz dışında hareket etme oranını düşürmektir.
Dribble ise, topu sektirmek ve topu sektirirken hareketler yapmaktır. Ne gibi? Basketbolda adam geçmek için belirli hareketler kullanılır. Örneğin; bacak arası (between the legs), önden el değiştirme (crossover), arkadan el değiştirme (behind the back).
Eğer topu, iki eliniz ile sektirirseniz ya da tutup sektirirseniz steps olur.
Blok
Blok, rakip takım oyuncusu topu potaya atarken topa vurarak topun yönünü değiştirmektir. Ama çok önemli ve blok koyulurken dikkat edilmesi gereken unsurlardan biri, ‘GOALTENDİNG’dir.
Goaltending, karşı takım topu potaya attıktan sonra, eğer blok vurmak isteyen bir oyuncu top düşüşe doğru geçerken topa dokunursa, bu Goaltending’dir. Goaltending yapan oyuncu, karşı takımın lehine, yani karşı takıma sayı yazılır. 2 puandır.
Blok 3 şekilde vurulabilir. Bunlardan ilki; rakip takım oyuncusu şut atarken topa havada vurmaktır. İkincisi, turnike atarken olabilir. Turnike atan oyuncuya değmediğiniz ve top düşüşe geçmediği sürece takımınıza blok yazılır. Üçüncü olaraksa, smaça da blok vurabilirsiniz. Oyuncu smaca kalkarken arkasından, yanından ya da önünden topa müdahale ederek blok vurabilirsiniz. Eğer smaca kalkan oyuncu, iyi smaç basıyorsa posterlenebilirsiniz.
Poster, smaç vuran oyuncunun sizin üzerinizden smaç basmasıdır.
Faul
Faul terimi de en bilinen basketbol terimleri arasındadır. Ayrıca faul terimi; voleybol, futbol ve hentbol gibi birçok spor dalında kullanılır.
Basketboldaki faul; futboldaki faul terimine benzer. Sadece kırmızı veya sarı kart yoktur, onun yerine Amerika dışındaki çoğu ligd bir oyuncu 5 faul aldığında maçtan atılır. Amerika’da ise, bir oyuncu 6 faul alırsa oyundan çıkartılır.
Onun dışında bütün liglerde teknik faul vardır. Teknik faul, oyuncunun sportmenlik dışı bir hareket yapması sonucunda (hakeme yürüme, küfür, karşı takımın oyuncusunu sakatlayacak bir hareket yapmak, vb.) ortaya çıkar ve teknik faul alan bir oyuncu kenara (bench) alınır. Bir daha teknik faul alırsa maçtan atılır. Gerçi artık 1 teknik faul alan bir oyuncu maçtan atılıyor.
Eğer bir maçta 4 faul yapmışsanız ve teknik faul alırsanız bu normal faul olarak da sayılır. Sizin toplam faulünüz 4 olsa da, teknik faul aldığınız zaman, artık 5 faulünüz vardır.
Daha küçük liglerde oyuncu teknik faul alabilir ama genelde hakemler teknik faulü oyuncu alsa bile oyuncudan çok antrenörlere verirler.
Basketboldaki faul, itmek gibi oyununun dengesini bozacak bir hareket yaparak ya da oyuncunun koluna vurarak veya günümüz basketbolunda, oyuncuya dokunarak yapılır. Faul 2 tanedir, bunlar: Savunma faulü ve hücum faulüdür.
Turnike
Turnikeden önceki maddelerde çokça bahsettik. Şimdi ise sıra, bu terimi açmaya geldi.
Turnike, aslında smaç gibidir. Ama elinizle çemberi çekmenize ya da çembere tutunmanıza gerek yoktur. Sadece, turnike adımı denilen 2 adımla (sol-sağ ya da sağ-sol) atılır.
Eğer üç adım ve daha fazlasını atarsanız bu steps olur, eğer bir adım atarsanız tek adım turnikeye girer. Kısaca, turnikede sadece iki adım atabilirsiniz. Turnikenin de Jelly ve ters turnike gibi birçok çeşidi vardır.
Steps
Steps, topun iki el ile sektirilmesine ya da topu sürüp sonra topu tutup sonra topun tekrar sektirilmesine denir. Hatalı yürüme (steps), oyun dışı bir harekettir ve bu durumda top karşı takıma geçer. Eğer, elinizi basketbol topunun altına sokarsanız ve bekletirseniz bu top taşıma olur ve yine top karşı takıma geçer. Sadece hücumda steps vardır. Savunmada steps yaptırmaya sevk etmeye çalışılır. Savunma, topu kazanmak ve sayı yememek için her şeyi yapar.
Steps olmasaydı, basketbol tam anlamıyla Amerikan futboluna, hatta hentbola dünüşürdü.
Eğer turnike adımında 3 adım ve fazlasını atarsanız bu da steps olur. Son olarak, eğer pivot adımındaysanız yani 2 ayağınız yerde duruyorsanız ve diyelim ki, top sektirme hakkınız kalmadı. Siz dururken sadece tek ayağınız üstünde hareket edebilirsiniz. Mesela topu tuttunuz ve olduğunuz yerde kaldınız. Sağ ya da sol, bir ayağınızı karşınızdaki oyuncuya göre seçip, sadece o ayağınızla hareket edebilirsiniz. Sağ ayağınızı seçtiyseniz sağ ile, solu seçtiyseniz sol ile. Ve bir ayağınızı seçtikten sonra, onu yere koyup ayağınızı değiştirmek isterseniz değiştiremezseniz. Bu da steps olur.
Double Double, Triple Double, Quadruple Double
Double Double: Basketbolda bir oyuncunun bir maçta sayı, asist, ribaund, top çalma ve blok istatistik kategorilerinin ikisinde çift haneli sayıya ulaşmasıdır.
Triple Double: Basketbolda bir oyuncunun bir maçta 5 alandan (sayı, ribaund, asist, top çalma ve blok) 3’ünde çift haneli sayılara ulaşmasıdır. Türk Dil Kurumu triple-double terimi için, üçlü çifte tanımını kullanıyor. Ama basketbol severler bu tanımı çok kullanmazlar. Triple-double performansı gösteren oyuncular genellikle sayı, ribaund ve asist gibi alanlarında çift hanelere ulaşır. Çünkü top çalma ve blok alanlarında çift hanelere ulaşmak oldukça zordur.
Quadruple Double: 4 farklı olumlu istatistik hanesinde çift hanelere ulaşmaktır. NBA tarihinde blok ve top çalma için istatistik tutulmaya başladığından itibaren yalnızca 4 oyuncu tarafından, toplamda 5 kere yapılabilmiştir.
