Kelimelerin Kökeni ve Anlamı
Anahtar kelimesi, Rumcada açmak, açacak ve açar anlamlarını taşıyan kelimelerden gelmektedir. Kilit ise, hem Arapça hem de Farsçada anahtar anlamını taşımaktadır.
Kilit; kapı veya kapak gibi, varlıkları muhafaza etmeye yarayan nesnelerin, istenmeyen kişilerce açılmasını engellemek amacıyla yerleştirilen; anahtar gibi fiziksel bir nesne ya da şifre gibi çeşitli güvenlik kombinasyonlarıyla açılabilen mekanik veya elektronik bir alettir. Kilitler; kapı, kapak ya da duvar içine yerleştirilmiş düzenekler olabileceği gibi, kilitlenen nesne üzerine takılan aletler de olabilirler.
Anahtar ve Kilidin Tarihçesi
Anahtar ve kilitlerin tarihi, yaklaşık 6 bin yıl öncesine dayanmaktadır.
Bugün olduğu gibi, binlerce yıl önce de insanlar, eşyalarını hırsızlıktan korumak ve izinsiz girişleri engellemek için çeşitli yöntemler kullanmıştır. Bu yöntemlerden biri, müdahaleleri fark etmek için kapılara ve kapaklara, ip veya benzeri malzemeler kullanılarak düğüm atılmasıdır.
Günümüzde kullandığımız anahtar ve kilit sistemlerinin ilk örnekleri ise; tarihçilerin Antik Yunan, Roma ve Eski Mısır’da birbirinden bağımsız olarak, fakat aynı zamanlarda geliştirdiklerini düşündükleri, ahşap kilitlerdir.
Ahşap Kilit Sistemi
Geçmişte kullanılan basit ahşap sistemler, kapıya tutturulmuş ahşap bir direk ve direğe kayan yatay bir sürgüden oluşmaktadır. Cıvata, pimlerle doldurulmuş bir dizi açıklığa sahiptir. Kilide özel olarak tasarlanmış büyük, ağır ve ahşap bir anahtar, pimleri ve güvenlik cıvatasını hareket ettirerek oluşturulan açıklığa sokulmakta ve kaldırılarak kilidin açılmasını sağlamaktadır.
İlk Gelişmeler
Anahtar ve kilit tarihinde, ilk büyük atılımı Antik Romalılar gerçekleştirmiştir. Özellikle demir ve bronz kullanarak, daha güçlü ve küçük kilitler üretmeye başlayan Romalılar, yüzyıllarca kullanmayı sürdüreceğimiz iskelet anahtar biçimini de yaratmışlardır.
Modern Anahtarlara Geçiş
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, kullanımı kolay ve daha güvenilir kilit sistemleri de üretilmeye başlandı.
1778 yılında Robert Barron, kilitlerin güvenliğini artırmak amacıyla, çift etkili tambur kilidi tanıttı. Barron’un ardından, 1784’de Joseph Bramah, bilinen ilk yüksek güvenlikli kilit tasarımı olan Bramah kilidini geliştirdi. 1818 yılına gelindiğinde, Jeremiah Chubb, yüksek iç güvenlikli dedektör kilidi icat etti.
1848 yılında, bugün hala varlığını sürdüren Yale Lock Manufacturing Company’nin kurucuları Linus Yale Sr. ve Jr., modern düz anahtarı tanıttılar. Günümüzde de yaygın olarak kullanılan Yale kilitler, hem kişisel kilitlerin hem de kasa kilitlerinin çoğunu oluşturmaktadır.
Asma Kilit
Kullanım kolaylığı, taşınabilirliği ve güvenilirliği ile günümüzde de en fazla kullanılan kilitleme mekanizmalarından biri olan asma kilitler, ilk olarak Eski Mısır ve Babil’de ortaya çıkmış ve yavaş yavaş tüm dünyaya yayılmıştır.
Asma kilitler bugün, çeşitli boyutlarda, türlerde ve güvenlik derecelerinde üretilmektedir.
Maymuncuk
Anahtar deliğindeki çıkıntılara uyum sağlayarak pek çok farklı kilidi açabilen özel anahtarlardır.
Çilingirlik
Başlangıçta bir sanat olarak görülen çilingirlik, binlerce yıl içinde farklı aşamalardan geçmiştir.
Geçmişte odaları, binaları ve nesneleri koruyan kilitleri ve diğer koruyucu donanım mekanizmalarını tasarlama ve üretme sanatı olan çilingirlik; uzun yıllar boyunca, metali şekillendirme, kilitlerin her bir parçasını elle üretme, anahtarları dövme ve dosyalama işini yapma bilgisine sahip yetenekli metal işçileri olan çilingirler tarafından yapılmaktaydı.
On sekizinci yüzyıl Avrupa’sına gelindiğinde, bilimsel ve teknolojik gelişmelerle birlikte, çilingirlik mesleği bir sanattan, zanaata dönüşmüştür. Artık daha dayanıklı anahtar ve kilitler yapan çilingirler, sağlam malzemeler kullanarak kullanışlı tasarımlar üretmeye başlamışlardır.
Seri üretime geçişle birlikte, çilingirlerin yaptıkları iş de değişmiştir.
Geçmişte kişiye özel ve kullanım amacına göre anahtar ve kilitler tasarlayan, kilit sistemlerinin güvenliğini artırmak için çalışmalar yapan çilingir; günümüzde endüstriyel kilitlerin kurulumu ve tamiri, kilitli veya çekili kapıların açılması, anahtar ve kumanda kopyalama/yedekleme, araba kapılarının açılması gibi çeşitli hizmetler vermektedir.
