Kısaca Kripto Para
Kripto para veya kripto varlık kısaca; tamamen dijital, işlemlerin güvence altında olması için şifrelenmiş, nakite alternatif bir değişim aracı olarak tasarlanmış sanal varlıktır.
Çalışma Prensibi
Şifre bilimi olarak da bilinen kriptoloji, en basit anlamıyla, verilerin belirli bir sisteme göre şifrelenmesi veya şifre çözümüdür. Kripto varlıkların güvenli bir ortamda transfer edilebilmesi, şifrelemeye bağlıdır.
Buna göre; verilerin özel bir sistemle şifrelenmesi, güvenli bir ortam kullanılarak alıcıya gönderilmesi ve şifrelerin çözülmesiyle verinin ortaya çıkması, kripto varlıkların çalışma prensibi olarak açıklanabilir.
Kripto para, merkeziyetsizdir. Bankacılık veya merkezi elektronik para sistemlerinin dışındadır. Herhangi bir otorite ya da hükümet tarafından yönetilmez. Bu özelliğiyle, güvenli bir sistem olarak görülebilir. Çünkü hiçbir merkez bankasına bağlı olmadığı için ülkelerin ekonomik durumlarından etkilenmez ve hesabın dondurulması ya da hesaba el koyulması mümkün değildir.
Ancak, tıpkı kredi kartları ve banka kartlarıyla yaptığımız işlemlerde olduğu gibi, kripto varlıkların harcanması veya aktarılmasının ardından, sistem verilerinde değişiklik meydana getirir.
Tarihi
1983 yılında, David Chaum, eCash’i tasarlamıştır. 1995 yılında ise, eCash’i digicash üzerinden gerçekleştirmiştir.
1996 yılında NSA (ABD), ‘Anonim Kripto Para Nasıl Basılır’ başlıklı bir bildiri yayımlamıştır. Bundan 2 yıl sonra, Wei Dai b-money isimli, anonim, merkezsiz kripto parayı, yayımladığı bir bildiride anlatmıştır.
Yine aynı yıl, Nick Szabo, bit-gold isimli, anonim merkezsiz kripto parayı gerçekleştirmiştir. Hal Finney ise, Dai ve Szabo’dan esinlenerek, herkesin kullanabileceği ‘ispatlanmış emek’ mekanizmasını geliştirmiştir.
Bitcoin
Kripto para dünyasında asıl büyük atılım; Satoshi Nakomoto’nun SHA-256 temelli, ispatlanmış emek mekanizmasını ve blokzinciri kullanarak 2009 yılında geliştirdiği ve açık kaynaklı yazılım olarak piyasaya sürdüğü Bitcoin ile yaşanmıştır.
İlk merkeziyetsiz kripto para birimi olan Bitcoin, yarı anonimdir. Yani; kim ödedi ve kime ödendi bilinemese de, hangi hesaptan hangi hesaba ödendiği herkes tarafından görülebilir.
2010’lu Yıllar
Bitcoin’in piyasaya sürülmesinden sonra, çok sayıda altcoin oluşturulmuştur. Altcoin kelimesi, alternatif ve coin (madeni para) kelimelerinden türetilmiştir.
2011 yılının ilk aylarında, Namecoin isminde, internet sansürünün engellenmesi için merkezsiz DNS gerçekleştirilmiştir. Yine aynı yılın Ekim ayında, SHA-256 yerine scrypt kullanan, anonim, merkezsiz bir kripto para ‘litecoin’ gerçekleştirilmiştir.
İspatlanmış emek yerine ispatlanmış hak kullanan, ilk anonim, merkezsiz kripto para, Peercoin olmuştur.
Blockchain (blokzincir) yerine Tangle kullanan, ilk anonim, merkezsiz kripto para ise, IOTA olmuştur.
DIVI Projesi ile, özel bir blockchain kullanılarak, sanal cüzdan içinde para çeşitleri arasında kambiyo işlemlerini ve sahibinin kişisel bilgilerinin işlemle kaydedilmesine olanak veren bir düzen kurulmuştur.
2014 yılında İngiltere’de, kripto varlıkların ekonomiye katkısına ve devletin nasıl bir tutum izlemesi gerektiğine dair incelenmeler başlatılmıştır.
2018 yılında,Marshall Adaları, sovereign isimli, ülkenin geçerli parası ilan edilen, ulusal elektronik parayı çıkartmıştır.
Kripto Para Nasıl Üretiliyor?
Merkezsiz kripto paralar, -genellikle- ilk olarak belli bir programa göre az miktarda otomatik olarak basılırlar. Sonrasında ise üretim, kullanıcı temellidir. Kripto para madenciliği olarak da isimlendirilen üretim işlemi, internet bağlantısına ve işlem gücüne sahip olduğu takdirde gerçekleştirilebilir ve matematik problemi çözmeye dayanır.
Kişiler madencilik görevini, herhangi biri ya da bir kurum/kuruluş tarafından görevlendirilmeden, kendileri üstlenirler.
Kripto para birimlerinin üretim sınırları olduğu için, üretilen kripto para miktarı arttıkça, çözülmesi gereken işlemler zorlaşır.
Kripto para üreticiliği yapmanın yasal olmayan bir yanı yoktur. Yani, madencilik suç değildir.
Kripto Para Güvenli mi?
Kimilerine göre geleceğin para birimi olan kripto varlıklar; bir işlemin gerçekleşebilmesi için, dağıtık bir ağda, sistemin tüm parçalarının onayına ihtiyaç duyar, yani merkezsizleştirilmiştir. Blockchain aracılığıyla yapılan bu işlemlerin tamamı herkes tarafından görülür.
Tüm transfer işlemleri, göndericinin ve alıcının cüzdan adresleri ile yollanacak miktar bilgileriyle gerçekleşir. Gönderi ya da takas işlemleri, önce gönderen sonra da sistem tarafından onaylanmalıdır. Onaylama işlemi ise, yalnızca madenciler tarafından çözülen kriptografik bulmacalar sonucunda gerçekleşebilir. Bir işlem onaylandığında, tekrar geri alınamaz.
Kripto varlıkların bu özelliği, günümüz bankacılık sistemlerindeki otorite varlığının sebep olduğu güvensizliği ortadan kaldırır. Ancak hacklenmek ve saldırı olasılığı, kripto varlıklar için büyük risk teşkil eder.
Kripto Para Yasal mı?
Kripto varlıkların yasallığı ülkeye göre değişmektedir. Bazı ülkelerde kripto varlıklarla ilgili bir yasa bulunmuyor, bazılarında kripto varlıkların durumu henüz belirsiz, bazılarında yasak veya kullanımına sınır getirilmiş durumda, bazılarında ise kullanımı ve ticareti yasal.
Bazı Temel Tanımlar
- Block (Blok): Yapılan işlemlerin kayıt altına alındığı ve hash algoritmasıyla korunduğu veriler topluluğu.
- Blockchain (Blokzincir): Her bloğun kendisinden önceki bloktan referans hash algoritması alarak birbirine bağlı şekilde eklenmesidir. Yani; şifrelenmiş işlem takibi sağlayan dağıtık bir veri tabanıdır. Başka bir deyişle; verileri zincirleyerek blokların içine şifrelenmiş bir şekilde saklamayı ve yönetmeyi sağlayan bir ağdır.
- Wallet: Kullanıcıların kripto varlıklarını depolamasına, saklamasına ve bu varlıklarla işlem yapmasına izin veren dijital bir cüzdandır.
- Altcoin: Bitcoin’den sonra çıkan tüm kripto paralara verilen isim.
- Mining (Madencilik): Proof of work (iş ispatı) algoritmasında çalışan kripto paralarda, kripto para arzını karşılamak için blokların oluşmasını sağlama işlemi.
