Kısaca Franz Kafka
1883 ile 1924 yılları arasında yaşayan Franz Kafka, 20. yüzyılın en önemli ve tartışmalı roman ve hikaye yazarlarından biriydi.
O dönemde Bohemya Krallığı’nın, bugün Çek Cumhuriyeti’nin başkenti olan Prag’da, Almanca konuşan Yahudi bir ailenin en büyük çocuğu olarak doğan Kafka’nın 2 erkek kardeşi henüz bebekliklerinde; üç kız kardeşi ise, II. Dünya Savaşı’nda Nazi soykırımı sırasında hayatlarını kaybetmişlerdir.
‘Olmamasına razıyım. Oluyormuş gibi olmasın yeter.’
Öğrenim Hayatı
Alman erkek çocuklara eğitim veren bir kurumda ilkokulu tamamlayan Franz Kafka, 13 yaşında Yahudi eğitimini bitirdi ve sonrasında dört önemli bayram dışında sinagoga gitmedi.
Lise öğrenimi sırasında Almancanın yanı sıra Çekçe okuma ve yazma eğitimi alan yazar, pek çok insan tarafından övgü alsa da, yaşamı boyunca akıcı Çekçe konuşabildiğini kabul etmedi.
‘Herkes beraberinde taşıdığı bir parmaklığın ardında yaşıyor.’
1901 yılında, Prag’da bulunan Deutsche Karl-Ferdinand Üniversitesi’nde kimya bölümünde öğrenime başladı.
Bir yıl sonra, aynı üniversitede hukuk bölümüne geçti.
Lisans öğrenimi sırasında bölümünün yanı sıra Alman çalışmaları ve sanat tarihi dersleri de alan yazar, aynı zamanda edebiyat kulüplerine aktif olarak katıldı.
1906 yılında hukuk doktoru unvanını aldı ve bir yıl boyunca kanun işleri görevlisi olarak zorunlu hizmetini tamamladı.
‘Masum insanlar adil bir şekilde yargılanmak yerine kalabalıkların önünde küçük düşürülüyorlar.’
Kariyeri
1907 yılında, bir sigorta şirketinde işe başladı. Fakat çalışma saatlerinin, yazmaya yeterince vakit ayırmasını engellemesi sebebiyle, işte birinci yılını tamamlamadan, 1908’de istifa etti.
Aynı yıl Bohemya Krallığı İş Kazası Sigortacılığı Enstitüsünde çalışmaya başladı.
Burada çalışırken yazmaya vakit ayırabilmesi Kafka’nın kurumda kalmasını ve statüsünün hızla yükselmesini sağladı.
Birkaç yıl sonra Kafka’nın hastalığı hem kurumda çalışmasını hem de edebi çalışmalarını olumsuz yönde etkilemeye başladı.
‘Sorularımızın değerini cevaplarımızla düşürüyoruz.’
1911 yılında, babasının çeyiz için verdiği parayı kullanarak kardeşi Elli’nin eşi Karl Hermann ile Prag’da bir asbest fabrikasına ortak oldu. Ancak iş dışındaki zamanının çoğunu fabrikayla ilgili işlere ayırdığı için yazmaya istediği kadar vakit ayıramıyordu.
Aynı dönemde Yiddiş tiyatrosuna ilgi duydu ve Yiddiş dil ve edebiyatıyla ilgilenmeye başladı. Bunun, Kafka’nın Yahudi kültür ve geleneklerine yönelmesinin ana sebebi olduğu düşünülmektedir.
Eş zamanlı olarak, vejetaryen beslenmeye geçti.
‘İnanmak, kendi içindeki yok edilemez cevheri kurtarmaktır, daha doğrusu kendini kurtarmaktır, ya da daha doğrusu yok edilemez olmaktır, hatta daha doğrusu olmaktır.
Hastalığının Başlangıcı
1915 yılında, I. Dünya Savaşı sırasında askerlik hizmeti için orduya çağırıldı, ancak işi zorunlu hükümet hizmeti kategorisinde sayıldığı için askerliği erteleme talebinde bulundu.
İlerleyen yıllarda orduya katılmak için başvurmuş olsa da, 1917 yılında teşhis edilen tüberküloz hastalığı sebebiyle kabul edilmedi.
O yıllarda tedavisi olmayan hastalığı sebebiyle, İş Kazası Sigortacılığı Enstitüsü Kafka’yı emekliye ayırdı.
1917’den sonra zamanının büyük bir kısmını sanatoryumda geçirdi.
‘Dışarıya kapanmak esasen içeriye açılmaktır. Huzur mu istiyorsun? Az eşya, az insan…’
Eserlerine Genel Bir Bakış
Franz Kafka eserlerinde, kendi babasıyla yaşadığı sorunlu ilişkinin bir yansıması olarak baba-oğul çatışması; yabancılaşma, yalnızlık, gizli kalmış korkular, varoluşsal kaygı, fiziksel ve psikolojik şiddet, bürokrasi-insan çatışması, suçluluk, umutsuzluk ve saçmalık ön plandadır.
Marksistlerin bir kısmı Kafka’yı gerçekliği çarpıtmakla suçlarken bir kısmı kapitalizmi eleştirdiğini savunmuştur. Fakat Kafka’nın politik bir yazar olup olmadığı hala tartışmalı bir konudur.
Kimi eleştirmenler tarafından eserleri deneysel modernizm kimileri tarafındansa dışavurumculuk içinde değerlendirilmiştir.
Kafka’nın ardından, özellikle bilim-kurgu türünde Kafka evreninin tema ve kuralları takip edilmiştir.
‘En iyiyi ararken iyiyi kaybediyoruz.’
Kafka’nın eserlerinin çok kısıtlı bir kısmı yaşamında yayımlanmış ancak kamuoyunun ilgisini çekmemiştir.
Ölümünden önce Berlin’de yaşadığı dönemde çalışmalarının büyük bir kısmını yakmıştır.
Hem yayımlanmış hem de yayımlanmamış eserlerinin ölümünden sonra yok edilmesi için meslektaşı ve arkadaşı Max Brod’a vasiyette bulunmuşsa da Brod, Kafka’nın yazılarını ölümünden sonra düzenlemiş ve yayımlanmasını sağlamıştır.
‘Sevgili Max, son isteğim: Arkamda bıraktığım her şeyin… günlüklerin, el yazmaların, mektupların (benim ve diğerlerinin), eskizlerin, vb. okunmadan yakılmasıdır.’
1961 yılında ise, Malcolm Pasley, Kafka’nın orijinal el yazısıyla yazılmış eserlerin çoğunu satın aldı. Bir ekiple birlikte yeniden inşa ettiği yazıları yeni bir edisyon olarak yayımladı.
‘Evlenmek, önce güven ister. Yoksa birinin yalnızlığını, bir başkasına eklemek, asla bir yuva değil, tersine, bir zindan yaratır.’
Yayımlanmamış Evrak ve Yazıları
1968 yılında hayatını kaybeden Brod, Kafka’nın yayımlanmamış yazılarını sekreteri Esther Hoffe’ye bırakmıştı.
Hoffe, ünlü yazarın yazılarının bir kısmını yayımladı, bir kısmını sattı ve büyük bir kısmını da kızlarına bıraktı. Kızları yazı ve evrakları yayımlamayı reddetti ve belgeleri İsrail ulusunun mülkiyeti kabul eden İsrail Milli Kütüphanesi’ne dava açtılar.
2012 yılında, evrak ve belgelerin İsrail Milli Kütüphanesi’nin mülkiyeti olduğuna dair karar Tel Aviv Aile Mahkemesi’nden çıktı.
‘Mektup yazman aslında hayaletlerle ilişki kurmaktır ve üstelik sadece yazılan kişinin hayaletiyle değil, aynı zamanda kendi hayaletiyle de ilişki kurulmasıdır.’
Kafkaesk Nedir?
‘Kafka’nın tipik özellikleri; dilin kullanımını, fantezi ve gerçekliğin üstesinden gelen bir ortam ve umutsuzluk karşısında bile çaba sarf etmeyi –umutsuzca ve umut dolu- etkilemektedir.’
Yazar Ben Marcus
Kafkaesk, düşünce ve davranış alışkanlıklarının karıştırıldığı ve umutsuz hale getirildiği bir dünyada yaşamayı ifade etmektedir.
Gerçeklikten kopuş, kişinin –içinde bulunduğu koşullara bağlı olarak- kendi yarattığı dünyada boğulmasıdır.
‘Ölümün olduğu yerde, hiçbir şey ciddi olamaz.’
