Türkiye – İngiltere Mutabakatı
İkinci Dünya Savaşı’nın vuku bulduğu yıllarda, Türkiye – İngiltere hükümetleri arasında yapılan mutabakata göre, alanında başarılı Türk pilotlar; İngiltere Kraliyet Hava Kuvvetleri tarafından uçuş tahsili görmüşlerdir.
Pilotluk Tahsili
Dönemin paşalarından olan (E) Tümgeneral Cevat Tuna’nın eşi tarafından yayınlanmış hatıralarında, İngiltere’ye pilotluk tahsili için giden Türk pilotlarını şu ifadelerde aktarmıştı:
‘İkinci Dünya Savaşı devam ederken 1941-1945 arasında 1941 yılının A ve B dönemi mezunları, 1942 mezunlarının tamamı ve 1943 yılı mezunlarının yarısı İngiltere’ye iki yıl süren uçuş eğitimi için gönderildi. Eğitimleri tamamladıktan sonra Türkiye’ye geri döndüler. 1943 mezunu hava subaylarının diğer yarısı ise uçuş eğitimlerini Amerika’da yaptılar.’*
*Köklerden İlklere, Sabahat Tuna, Kastaş Yayınları, 2004
Refah Şilebi Faciası
1941 yılında ilk gönderilen grup 20 Hava subayından oluşmaktaydı. Bu 20 kişilik grup İskenderun’dan bindirildiği Refah Şilebi ile Mısır’ın İskenderiye limanına nakledilmesi oradan da İngiltere’ye götürülmesi planlanmıştı. Ancak şilebin limandan hareketinden 5 saat sonra, Refah Şilebi torpillenmiş, içinde bulanan kafilede 16 hava subayı ile birlikte toplam 167 Türk personeli şehit olmuştur. Bu kaza, tarihe ‘Refah Şilebi Faciası’ olarak geçmiştir.*
*İkinci Dünya Savaşı’nda Batırılan Bir Türk Gemisi- Refah Şilebi, Rahmi Akbaş, ATAM, 2014
Cranwell Karargahı
Yaşanan bu vahim hadise, Türk hükümeti ve Hava Kuvvetleri’nin kararlılığını kırmamış, 17 Mayıs 1942’de gönderilen ilk grup 38. Eğitim Dönemine katılmak üzere İngiltere Cranwell Karargahına ulaşmıştır.
Kullanılan Uçaklar
Belgelerin ışığında öğrenci pilotlar, uçuş eğitimlerine ilk olarak Miles Magister adında İngiltere Kraliyet Hava Kuvvetleri’nin üretimi* olan eğitim uçağı ile başlamışlar ve gelişim göstermişlerdir.
*bkz. İngiliz havacılık şirketi Miles Aircraft tarafından tasarlanıp, üretilmiştir.
Avcı Uçakları
Sonradan Hurricane* ve Spitfire avcı uçakları ile görevlerini ifa etmişlerdir. Havacılık endüstrisinin gelişim yıllarında olduğu için, bu tip uçaklarda uçuş kazaları sıkça görülmekteydi. Bu kazaların yaşanmasının neticesi ise, genç Türk havacıları için ölümcül sonuçlar doğurmuştur.
*bkz. Avcı – Bombardıman rollerinde kullanılmıştır.
‘… Berlin’e gitmeye hazırsın.’
Bu dönemde İngiltere’ye gönderilen pilotlardan biri olan Eski Hv. Kuv. Komutanı Orgeneral Emin Alpkaya, kendi yazdığı günlükte o döneme ait bilgiler vermektedir. Orgeneral Emin Alpkaya’nın o dönemde İngiltere topraklarında tuttuğu günlük, kendisinin 22 Mart 1985 yılında vefatından sonra kızı Tülin Alpkaya’ya kalmıştır.
Tülin Alpkaya bir röportajda o dönemden şöyle bahsetmiştir:
‘Türkiye Cumhuriyeti devleti 1941’de, savaş esnasında 20-30 yeni mezun subayı seçmiş ve İngiltere’ye yollamış. Bu subaylar, Kraliyet Hava Kuvvetleri pilotlarının yetiştirildiği, hatta Kraliçe Elizabeth’in babasının gittiği, şu anda Prens William’ın gittiği hava kuvvetleri okuluna eğitim almak üzere gidiyorlar. O dönemde pilota ihtiyaç olduğu için Türk pilotlar da eğitildikten sonra göreve gönderiliyorlar. Babam tam olarak, ‘Ben Berlin’i bombaladım’ diye yazmamış ama hocası, ‘Sen artık Berlin’e gitmeye hazırsın’ demiş. Bombardıman öğrenmiş orada. Ondan sonra da hatıralarında, ‘Sabah 6’da geldim. Çok yoruldum. Bombardımandan geliyorum’ gibi el yazısıyla notları var. Ben de o okulun arşivini çok iyi bilen, orada mezun birisine sordum. O da dedi ki; ‘O esnada ihtiyaçtan herkes kullanıldı. Bombardıman pilotlarına ihtiyaç olduğu zaman, Almanya’ya bombardımana yollanıyorlar. Bir sefer uçmuştur veya iki sefer… Onu bilemeyeceğim.’
Belgeler
Devlet Arşivleri Başkanlığı – Cumhuriyet Arşivlerindeki belgelere göre bazı şehitlerimizin, şehit olduklarına dair bilgiler ve şehadet nedenleri dönemin kurumu olan Muamelat Gn. Müdürlüğü’ne telgraf ile bildirilmiştir.
Brookwood Şehitleri
Aşağıdaki liste Brookwood Türk Hava Şehitliği’nde ebedi istirahatlerini yapmakta olan şehitlerimizin listesidir:
- Hv. Tğm. Reşit Nalbant: 17 Ağustos 1942 tarihinde, 22 yaşında, Airspeed Oxford tipi uçak ile İngiliz Crnwell Karargahı’na iniş yaparken düşmüş ve İngiltere’de ilk Türk şehit pilot olmuştur.
- Hv. Tğm. Nizamettin Şengün: 18-19 Eylül 1942 tarihinde, uçuş eğitimi sırasında Miles Magister tipi eğitim uçağı ile dalıştan çıkarken Barkston Heath iniş sahasına düşmüş ve şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Ali Aksu: 21 Ocak 1943 tarihinde, görev uçuşunda başka bir İngiliz öğrenci kontrolündeki uçak ile havada çarpışarak şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. İbrahim Oray: 25 Mart 1943 tarihinde, tren kazasında şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Saim Parlak: 17-18 Temmuz 1943 tarihinde, Grantham yakınlarındaki Belvoir Castle’ın kuzeyinde alçaktan uçarken kullandığı Miles Magister tipi eğitim uçağı, enerji nakil hatlarına takılmış ve Woolsthorpe yerleşim yeri civarına düşmüştür.
- Hv. Tğm. Esat Şaşmaz: 23 Ağustos 1943 tarihinde, havaalanının üç mil kuzeybatısındaki Ashby de La Launde’da, Miles Magister tipi eğitim uçağı ile yere çakılmış ve daha henüz yirmi yaşındayken şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Hakkı Akarçay: 3 Eylül’ü 4 Eylül 1942 tarihine bağlayan gece uçuşunda Teğmen Hakkı Akarçay, öğretmen pilot İngiliz subayı Yüzbaşı l.F. Chapman’la birlikte, Miles Magister “W9017” kuyruk numaralı uçakla eğitim için havalanmış, ancak kalkıştan sadece birkaç dakika sonra pusu kuran Alman taarruz uçağı tarafından saldırıya uğramıştır. Saldırı sonucu düşürülen uçakta, her iki pilot da hayatını kaybetmiştir.
- Hv. Tğm. Ömer Sümercan: 21 Eylül 1943 tarihinde, uçtuğu Airspeed Oxford tipi eğitim uçağının* motorlarının durup yere çakılması sonucu şehit olmuştur.
*bkz. II. Dünya Savaşı süresince hem eğitim hem de radyo-operasyon, bombardıman – avcı rollerinde kullanılmıştır.
- Hv. Tğm. Kemal Gülçeken: 13 Ocak 1944 tarihinde, görev uçuşu esnasında, düşerek şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Mustafa Görez: 4 Ağustos 1944 tarihinde, Miles Magister tipi eğitim uçağıyla, Welby yerleşim yeri civarına düşerek şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Fethi Nejat Ang: 24-25 Eylül 1944 tarihinde, yine bir Miles Magister tipi eğitim uçağıyla gece uçuşunu tamamlayıp saat 02:00 civarındaki iniş denemesinde irtifası yüksek kalmış ve Caythorpe yakınlarında düşerek şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Emin Dönmez: 25 Ekim 1944 tarihinde eğitim uçuşu sırasında kullandığı Spitfire avcı uçağının düşmesi sonucu şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Hüdai Toros: 10 Kasım 1944 tarihinde, eğitim uçuşu için Cranwell Karargahı’ndan Spitfire “W3456” kuyruk numaralı uçağıyla havalanır ve uçuş sırasında göz kararması sebebiyle havaalanı sınırına yakın bir mesafede bulunan Heath Farm yerleşiminde çakılarak şehit olmuştur.
- Hv. Tğm. Abdullah Ay: 4 Nisan 1945’te yaptığı trafik kazasında şehit olmuştur.
Belgeler Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndan alınmıştır.
Brookwood Şehitliği
Türk Hava Kuvvetleri ve Türk Hükümeti’nin önayak olduğu bu tahsil girişiminin amacı, döneminde bünyesinde bulunan pilotların eğitim bakımından çağdaşlarının seviyesine çıkarmak ve aldıkları bu eğitimleri ülkemizde yeni nesil pilotlara aktarmak amacındaydı.
İkinci Dünya Savaşı yıllarında pilotluk tahsili için İngiltere’ye gönderilen ve oradaki eğitimleri sırasında yaşamlarını kaybederek şehit olan bu vatan evlatları için defnedildikleri yerde, 1990’lı yıllarda düzenleme yapılarak ‘Türk Hava Şehitliği’ oluşturulmuştur. Bu şehitlik, Londra’ya 30 mil uzaklıkta olan Brookwood’daki İngiliz askerî mezarlığı içinde yer almaktadır. Brookwood Türk Hava Şehitliği’nde, 14 Hava subayımızın kabri bulunmaktadır. Bu şehitlerimiz, pilotluk tahsili sırasında gerçekleşen kazalar ya da muharebeler neticesinde şehit olan 1941-1942 dönemi Harp Okulu mezunu Teğmenlerdir.
