Marcel Duchamp kimdir?
Tam ismiyle Henri Robert Marcel Duchamp, Amerika ve Kuzey Avrupa’da 20. yüzyılın en önemli sanatçılarından biri kabul edilir.
1887 ile 1968 yılları arasında yaşayan Duchamp, hem dönemindeki hem de kendinden sonra gelen pek çok sanatçıyı etkilemesinin yanı sıra sanat tarihinin yönünü de değiştirdi.
Paris Yılları
1904 yılında liseden mezun olan Marcel Duchamp, Paris’te yaşayan kardeşlerinin yanına gitti ve 1905 yılının Temmuzuna kadar Julian Akademisi’nde öğrenimine devam etti.
İlk dönemlerinde İzlenimcilik akımının etkisinde kalan Duchamp’ın ilk İzlenimci eseri, Marcel Lefrançois’in Portresi oldu.
1908 ile 1913 yılları arasında, Paris’in banliyölerinden biri olan Neuilly’de yaşadı. Bu dönemde Courrier Français isimli gazetede çalıştı.
Bu yıllarda, gazetenin yanı sıra eserleri üzerinde de çalışan sanatçının 1910’dan itibaren yaptığı tablolardan bazıları Baba Duchamp’ın Portresi, Satranç Müsabakası, Dr. Dumouchel’in Portresi, Çalı, Vaftiz, Japon Elması Ağacı Üzerine Hava Cereyanı, İlkbaharda Delikanlı ve Genç Kız, Merdivenden İnen Çıplak No:2, Kahve Değirmeni ve Çikolata Değirmeni’ydi.
İlk Altın Yıl: 1912
1912, Marcel Duchamp için en verimli ve başarılı yıllardan biri oldu.
Sanat camiasında büyük yankı uyandıran Merdivenden İnen Çıplak No:2, Etrafları Hızlı Çıplaklarla Çevrilmiş Kral ve Kraliçe, Bakirelikten Kadınlığa Geçiş ve Evli kadın gibi yağlıboya eserlerine imza attı.
Ayrıca 1912, Duchamp’ın başlattığı Ready-Made* isimli sanat çalışmalarının da başlangıç yılı kabul edilir.
*Ready-Made: Günlük hayatımızdaki nesnelerin kullanıldığı yerden ve kullanım amacından uzaklaştırılarak, alaycı bir ifadeyle sanat nesnesi olarak yeniden üretilmesi, sergilenmesi ya da tasarlanmasıdır.
New York Yılları
Birinci Dünya Savaşı’na karşı çıkan Marcel Duchamp, 1915 yılında New York’a taşındı.
Burada, Max Stirner’in düşüncelerinden etkilendiğini ve onun fikirlerinin kendi sanatsal ve bireysel gelişiminde dönüm noktaları olduğunu ifade etmiştir.
New York’ta hem yağlıboya tablolar hem de ready-made eserler yapmaya devam eden Duchamp, 1918’den sonra bir süre resim yapmayı bıraktı.
‘Society of Independent Artists’ (Bağımsız Sanatçılar Derneği)
İçlerinde Duchamp’ın da yer aldığı, dönemin sınırlayıcı kural ve kalıplarına karşı çıkan bir grup sanatçı 1917 yılında Bağımsız Sanatçılar Derneği’ni kurdu.
Derneğin ilk işi, ‘jüri yok, ödül yok’ mottosuyla bir sergi düzenlemek oldu.
Serginin bildiri afişinde, gönderilen tüm sanat eserlerinin bir jüri değerlendirmesine tabi tutulmadan alfabetik sırayla sergileneceği belirtilmişti.
Sergide, 1200’den fazla sanatçının 2100’den fazla eseri sergilendi. Gönderilen tüm eserler sergide yer alırken yalnızca biri reddedildi: Marcel Duchamp tarafından gönderilen Fountain (Çeşme ya da Pisuvar).
Eserinin reddedilmesinin ardından Duchamp, dernekteki görevinden istifa etti.
‘Amacım, güzelliği veya çirkinliğiyle herhangi bir şekilde ilgimi çekmeyen bir obje seçmekti. Yani, baktığımda bir ilgisizlik noktası bulmak.’
Buenos Aires ve Paris’e Dönüş
1918’de Buenos Aires’e giden Duchamp, bir süre sanattan uzaklaştı ve günlerini satranç oynayarak geçirdi.
Paris’e döndüğünde, aralarında Ribemont-Dessaignes, Pierre de Massot ve Jacques Rigaud gibi isimlerin yer aldığı Dada grubuna katıldı.
1920 yılında, Katherine Dreier ve Man Ray’le birlikte Société Anonyme isimli, uluslararası bir çağdaş sanat koleksiyonu oluşturdu.
Yine 1920’de, Rrose Sélavy takma ismini kullanmaya başladı.
Büyük Cam ve New York’a Dönüş
1922’de, ön çalışmalarına 1910’lu yıllarda başladığı, Büyük Cam isimli eserini yapmak için New York’a döndü.
Büyük Cam, 1924 yılında tamamlandı ve Duchamp’ın en ünlü eserlerinden biri haline geldi.
Eser, ilk kez 1926 yılında Société Anonyme’nin Brooklyn Müzesi’nde düzenlenen Uluslararası Çağdaş Sanat Sergisi’nde sergilendi. Sergi sonrasında, taşınırken çatladığı düşünülen Büyük Cam’ın gördüğü hasar, ancak birkaç yıl sonra depodan çıkartılırken fark edildi.
Duchamp, uzun süre Avrupa’da çeşitli ülkelere seyahat ederek yaşadı. Zamanının büyük kısmını Paris ve New York’ta geçirse de 1942 yılında, kalıcı olarak New York’a yerleşti.
Satranç
1920’li yıllardan itibaren zamanını daha fazla satranç oynamaya ayıran Duchamp, 1923 yılında Brüksel’de düzenlenen satranç turnuvasında üçüncü oldu.
Pek çok satranç turnuvasına katılan sanatçı, 1925’de Nice’de düzenlenen Fransa Üçüncü Satranç Şampiyonası’nda Fransa Satranç Federasyonu Ustası payesini kazandı.
1930’lu Yıllar
1930’lu yıllardan itibaren Sürrealizm akımını takip eden sanatçılarla iş birliği yapan Duchamp’ın farklı akımları izlediği 11 eseri, 1936 yılında New York Çağdaş Sanat Müzesi’nde sergilendi.
1938 yılında, Paris Güzel Sanatlar Galerisi’nde düzenlenen Uluslararası Gerçeküstücülük Sergisi’nin hazırlıklarında Salvador Dali, Man Ray, Max Ernst ve André Breton gibi isimlerle birlikte yer aldı.
1939’da, Rrose Sélavy ismiyle, kendi kelime oyunlarını bir araya getirdiği kitabını yayımladı.
1942’de, New York’a döndükten sonra Breton, Sidney, Janis ve Parker’la birlikte First Papers of Surrealism (Gerçeküstücülüğün İlk Sayfaları) kataloğu ve sergisi üzerinde çalıştı.
1944’de ise, Breton ve Ernst ile birlikte sürrealist bir dergi olan VVV’yi yayınlamaya başladı.
20. Yüzyılın En Etkili Sanat Eseri
1968 yılında hayatını kaybeden Marcel Duchamp, klasik sanat anlayışını reddetmiştir. Yani; sanatın yalnızca göze hitap etmemesi ve sanatçının kullandığı malzemelerle tanımlanmaması gerektiğini savunmuştur. Duchamp’a göre resim ve heykel de, şiirde olduğu gibi, sanatçının fikriyle bütünleştirilmelidir.
Marcel Duchamp, hem fikirleriyle hem de eserleriyle Dadadan Sürrealizme, Kübizmden Fütürizme ve Pop Arttan Minimalizme kadar pek çok 20. yüzyıl sanat akımını etkilemiştir.
Duchamp’ın Fountain isimli eseri, 2004 yılında, İngiliz sanat çevresinden 500 sanatçı ve tarihçinin katıldığı bir ankette 20. Yüzyılın En Etkili Eseri seçilmiştir. Listenin ikinci sırasında Pablo Picasso’nun les Desmoiselles d’Avignon ve üçüncü sırasında Andy Warhol’un Marilyn Dipthyc eserleri yer almıştır.
