Kısaca Zeigarnik Etkisi
Yarım bırakılan işler, bitirilmeyen kitaplar ve filmler ya da yarım kalan ilişkiler aklınızdan çıkmıyor, zihniniz sık sık bunlarla meşgul oluyorsa ve tüm bu yarım kalanlar size daha çekici geliyorsa, Zeigarnik Etkisinden bahsedebiliriz.
Zeigarnik Etkisinin Tanımı
Psikoloji literatüründe Yarım Kalmışlık Sendromu olarak da isimlendirilen Zeigarnik Etkisi, kişinin eksik ya da yarım kalan işleri, tamamladıklarına kıyasla, daha kolay hatırlamasına deniyor.
Eğer Zeigarnik Etkisi söz konusuysa; kişi sürekli olarak zihnini meşgul eden ‘yarım kalmış’ işi tamamlaması gerektiğini düşünür. Bu durum kişinin hayatına devam etmesine veya yapacağı diğer işlere odaklanmasına engel olabilir.
Ortaya Çıkışı
Rus Psikolog Bluma Zeigarnik ve doktora tez danışmanı Kurt Lewin’in de içlerinde yer aldığı bir grup psikolog Berlin Üniversitesi’nin restoranına yemektedirler. Yemek sırasında Zeigarnik, tüm siparişleri not almadan aklında tutan bir garsonu fark eder. Yemek sonrasında garsona tüm siparişleri nasıl aklında tuttuğunu sorar. Aldığı cevap şaşırtıcıdır. Garson, siparişleri teslim ettikten sonra bunları aklından sildiğini söyler.
Bu olayın ardından Zeigarnik hem çocuklarla hem de yetişkinlerle, yarım kalmış işlerin zihni meşgul etmesi ve tamamlanmış işlerin yarattığı rahatlama hissi üzerine çeşitli deneyler yapar. Deneylerin sonucunda ise, deneklerin büyük bir çoğunluğunun yarım kalan işleri tamamlananlara kıyasla %90 daha iyi hatırladığını görür.
Araştırma Raporu
Zeigarnik ve Lewin, yaptıkları deneyler sonucunda bir araştırma raporu hazırlarlar. Bu rapor, 1927 yılında Psychologische Foschung Dergisi’nde yayımlanır.
Diğer Araştırmalar
Zeigarnik, yetişkin ve çocuk deneklerden boncuk dizmek, bulmaca çözmek ve matematik problemini tamamlamak gibi 20 basit küçük görevi tamamlamalarını istediği ve bazı görevlerin kesintiye uğramasıyla hipotezini test ettiği deneylerin ardından 1960’lı yıllarda bellek araştırmacısı John Baddeley bir çalışma gerçekleştirdi. Çalışmada, katılımcılardan bir dizi anagramı çözmelerini istedi. Daha sonra katılımcılara, bitiremedikleri anagramların cevapları verildi ve hatırladıkları kelimeleri söylemeleri istendi. Araştırmanın sonucunda ise, katılımcıların tamamlayamadıkları anagramların kelimelerini daha iyi hatırladıkları görüldü.
Puzzle Tamamlama Deneyi
1982 yılında, Kenneth McGraw ve Jirina Fiala tarafından yürütülen deneyde, katılımcılardan para karşılığında puzzle tamamlama görevi verilir ve katılımcılar görevlerini tamamlayamadan deney bitirilir. Katılımcıların %85’i, deney bittikten sonra paralarını almış olmalarına rağmen görevlerini bitirmek istediklerini belirterek puzzle yapmaya devam ederler.
Zeigarnik Etkisinin Hayatımıza Etkileri
- Flört aşamasında ya da ilişki içindeyken elimizde olmadan ilişkinin sonlanması,
- Bitiremediğimiz kitaplar ya da filmler,
- Konuşurken yarıda kesilen sözlerimiz,
- Planımız dışında yarım kalan seyahatlerimiz, …
Bunlar gibi durumlarda yapmak isteyip yapamadıklarımız, söylemek isteyip söyleyemediklerimiz zihnimizde sürekli tekrar eder ancak çoğunlukla, bir süre sonra zaman kavramının devreye girmesiyle bunlara duyarsızlaşırız.
Günümüzde Zeigarnik Etkisinin Kullanım Alanları
- Dizi ve filmlerin merak uyandıracak bir şekilde sonlanarak bizi bir sonraki bölümü izlemeye teşvik etmesi. Bir sonraki bölüme kadar, önceki bölümün aktif şekilde hatırlanması.
- Haberlerin devamını ya da içeriğini izlemeye/okumaya yönlendirecek şekilde abartılı ve merak uyandırıcı başlık ve açıklamalarla sunulması.
- Hazırladığımız alışveriş listesindeki bir ürünü dahi bulamadığımızda huzursuz hissetmemiz.
- Oyunlarda çoklu ve birbiriyle ilişkili görevlerin tasarlanması.
- Dijital dünyada anket ve formların bir sayfada değil, ilerleyerek doldurulacak şekilde hazırlanması. Bu yöntemle kullanıcılar genellikle merak duygusuyla formun/anketin sonuna kadar ilerlemektedir.
…
Zeigarnik Etkisinin Olası Etkileri
Zeigarnik Etkisini yoğun olarak hissediyorsanız, tamamlanmamış işler strese, kaygıya, endişeye ve hatta uyku problemlerine sebep olabilir.
Bir başka açıdansa, yarım kalan işleri tamamlamak için ihtiyacınız olan motivasyonu kazanmanızı sağlayabilir.
Zeigarnik Etkisinin Çalışmadığı Durumlar
Olumlu sonuçların beklenmediği ya da imkansız görünen işlerde ve durumlarda, kişiyi o işi tamamlamaya veya durumu sonlandırmaya harekete geçirecek motivasyon ortaya çıkmayabilir.
BONUS
Zeigarnik Etkisini Avantaja Çevirin!
Zeigarnik Etkisi ile erteleme sorununuza çözüm bulabilirsiniz. Böylece yapmanız gerekenleri tamamladıktan sonra yapmak istediğiniz diğer işlerinize kaygı duymadan zaman ayırabilirsiniz.
