
Yas Nedir?
Yas, yaşadığımız bir kaybın ardından verdiğimiz doğal bir tepkidir. Genellikle sevdiklerimizin ölümü sonrasında hissettiğimiz derin üzüntü ve keder, ayrılıklarda da ortaya çıkabilmektedir.
Yas, biraz daha derinden incelendiğinde, iyileşmek için yaşanmaktadır.
Yasın süresi ve şiddetti kişiye bağlı olarak değişmektedir. Ayrıca verilen tepkiler bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık göstermektedir.


Yasın Belirtileri
Fiziksel Belirtiler: Nefes almakta zorluk, çarpıntı, baş ağrısı, yutkunma güçlüğü, iştahın azalması ya da artması, kusma, gerginlik, kasılmalar, her an tetikte ve tedirgin olma, yorgunluk, halsizlik, uyku problemleri, vb.
Duygusal Belirtileri: İnanamama, kaybı kabul edememe, şok, tepkisizlik, derin üzüntü, özlem, yalnızlık hissi, yorgunluk, çaresizlik, isteksizlik, öfke, güvensizlik, huzursuzluk, kaygı, korku, suçluluk duygusu, umutsuzluk, vb.
Bilişsel Belirtiler: Dikkat dağınıklığı, odaklanamama, kararsızlık, aşırı düşünme, unutkanlık, kabuslar, pişmanlık, kaybedilen kişiyle ilgili hayaller görme, hatalı ya da çarpık düşünceler, vb.
Davranışsal Tepkiler: Sosyal çevreden ve kaybedilen kişiyi hatırlatan uyaranlardan kaçınma, alkol veya madde kullanımı, aşırı hareketlilik, acıdan kaçınmak için başkalarına yardım etmeye odaklanma, vb.

Aşamaları
Uzmanlar tarafından farklı şekillerde sınıflandırılmış olsa da genel olarak yas süreçlerinin şu şekilde geliştiğini söyleyebiliriz:
- Şok: Kaybın, ayrılığın öğrenildiği ilk anda yaşanır. Kısa süreli hissizlik ya da donma olarak görülebilir.
- İnanamama, İnkar: Kaybı reddetmek, hiçbir şey yaşanmamış gibi davranmak.
- Arzu: Kaybedilen kişinin geri gelmesi arzulanır. Yaşanan olay sorgulanır. Bu aşamaya yalnızlık, özlem ve öfke duyguları eşlik edebilir.
- Çaresizlik, Depresyon: Önlenemeyen ve değiştirilemeyen durum karşısında çaresizlik hissi ortaya çıkar. Bu aşamada sosyal çevreden izole olunmak istenebilir ve ilişkilerde problem yaşanabilir.
- Kabul: Gerçek kabul edilir. Hayata uyum sağlamaya başlanır. Yas tepkilerinde azalmalar görülür.
Bu aşamalar yukarıdaki sırada ilerlemeyebilir ya da aşamaların hepsi gerçekleşmeyebilir.

Türleri
Sağlıklı Yas: Kayıp yaşayan kişi duygusal, bilişsel, davranışsal ve fiziksel tepkiler verir, ancak zaman içinde verdiği tepkilerde azalma olur ve hayata uyum sağlama sürecine geçiş yapar.
Patolojik Yas: Yas tepkilerinde gecikme ya da uzama olur. Kaybedilen kişiyle ilgili yoğun düşünceler, üzüntü, öfke ve umutsuzluk duygularıyla baş etmek oldukça zordur. Fiziksel tepkilerin süresi uzayabilir ve kişinin sağlığını tehdit etmeye başlayabilir. Kişi inkar aşamasından çıkamayabilir. Böyle durumlarda mutlaka bir uzmandan destek alınmalıdır.
Travmatik Yas: Ani, beklenmedik ve olumsuz bir olay sonucunda yaşanan kayıplarda kişi, yaşadığı travmayla baş edemeyebilir ve yaşama adapte olamayabilir. Böyle durumlarda hem yas süreci hem de yaşanan travmayla ilgili bir uzmandan destek almak en doğru seçeneklerden biridir.

Yasın Süresi
Yas süreci kaybedilen kişiye, aralarındaki ilişki düzeyine, ülkelere ve kültürlere göre farklılıklar gösterir. Genellikle birkaç ayda öz bakımını yapabilmesi, altı ay ile bir yıla kadar anlamlı ilişkiler kurması beklenir. Zaman içinde verilen tepkilerde azalma görülür.
Yas sürecinin başlamaması ya da bir yıldan daha uzun sürmesi, çoğunlukla patolojik yasın belirtisidir.


Yas Tutan Kişilere Nasıl Yardımcı Olabiliriz?
- Kişinin beslenme, barınma ve giyinme gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmasında, güvende hissedebileceği bir ortamın oluşturulmasında ve uyku düzeninin sağlanmasında yardımcı olunmalıdır.
- Yaşadığı kaybın gerçekliğini fark edebilmesi ve kabullenebilmesi için kaybettiği kişi(ler) hakkında duygularını ifade etmesi konusunda cesaretlendirilmelidir.
- Kişinin üzüntüsünü, acısını, öfkesini ve çaresizliğini yaşaması engellenmemeli; acıyı hafifletmek amacıyla güçlü olmalısın, hayat devam ediyor gibi telkin cümleleri kurmamaya dikkat edilmelidir. Bunun yerine yalnızca kişinin duygusunu anlamaya ve paylaşmaya çalışılmalıdır.
- Kültür ve inanca uygun olarak yas töreni ve cenaze düzenlenmelidir.
- Kaybın ardından kişinin taşınmak, işi veya şehri değiştirmek gibi ani ve büyük kararlar almasının önüne geçilmelidir.
- Diğer aile üyeleri, arkadaşlar ve komşular gibi destek verebilecek kişilerle temasın artırılmasına destek olunmalıdır.
- Eğer mümkünse kişinin çalışma ya da eğitim hayatına dönmesi desteklenmeli, yeni ilgi alanları ve uğraşlar bulmasına yardımcı olunmalıdır.
- Yas tepkilerinin şiddetli olduğu, beklenenden uzun sürdüğü ve kişinin hem sağlığını hem günlük yaşamını hem de ilişkilerini etkilediği durumlarda kişi bir uzmana yönlendirilmelidir.
Sağlıklı Bir Yas Süreci için Uzman Tavsiyeleri

Bu süreçte yalnız olmadığınızı hatırlayın. Ailenizin, akrabalarınızın ve arkadaşlarınızın desteği, yasın olumsuz etkilerinin azalmasına yardımcı olacaktır. Sizi dinleyip anlayabilecek, güvendiğiniz kişilerle konuşmak, duygularınızı paylaşmak bu süreçle başa çıkabilmenizi kolaylaştıracaktır.

Tepkilerinizin ve duygularınızın doğal olduğunu unutmayın. Yas tutmak için kendinize izin verin, duygularınızı engellemeyin, kabul edin ve güvendiğiniz kişilerle paylaşmaktan çekinmeyin. Konuşmakta zorlanıyorsanız yazmayı ya da çizmeyi deneyin.
Sabırlı olun, her şeyin bir anda düzelmesini beklemeyin. Bu dönemde güçlü olmak zorunda olmadığınızı aklınızdan çıkarmayın.
Yaptığınız ve yapmadığınız şeyler için kendinizi affedin.

Cenazeye katılmak ya da mezarlığa gitmek ne kadar zor gelse de acınızı yaşamanıza ve kendinizi ifade etmenize yardımcı olabilir.
Benzer bir şekilde gündelik hayatı sürdürmek konusunda isteksiz olsanız da çalışma ya da eğitim hayatınızı sürdürmeye çalışın.
Uyumak, yemek yemek gibi fiziksel ihtiyaçlarınızı ihmal etmeyin.

Son olarak;
Acıyla baş etmek için alkol veya madde kullanımına yönelmemeniz gerektiğini unutmayın. Hissettiğiniz duygularla baş edemediğinizi düşünüyorsanız, mutlaka bir uzmandan destek alın.