Takvim Çeşitleri
Ay Takvimi
Ay takvimi veya Kameri takvim, Ay’ın tam devrelerini temel alır. Ay takvimlerinin başlangıcı takvimden takvime değişir. Devre yeni ayda, dolunayda, hilalde başlayabilir. Bir Ay yılı, 354/355 güne karşılık gelir.
Ayın devrelerine dayalı takvim kullanan ilk medeniyetin Sümerler olduğu düşünülmektedir. Günümüzde ise, Yahudi takvimi ve Hicri takvim en bilinen Ay takvimleridir.
Güneş Takvimi
Güneş takvimi, Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş süresini temel alır. Bir Güneş yılı 365 gün 6 saate karşılık gelir.
Güneş takviminin ilk defa Mısır’da kullanıldığı düşünülmektedir. Miladi takvim ve Rumi takvim, Güneş takvimleridir.
Yıldızlara göre Güneş takvimleri ise, Dünya’nın konumunun sabit bir yıldıza göre hesaplanmasının ardından herhangi bir Zodyak takımyıldızının yakınında bulunduğu zamana göre belirlenir. Örnek olarak, Hint Güneş takvimi verilebilir.
Ay-Güneş Takvimi
Birçok medeniyetin kullandığı; hem Ay evrelerini hem de Güneş yılını gösteren takvimdir. Çin’de kullanılan; yılların, ayların ve günlerin astronomik olaylara göre hesaplandığı geleneksel Çin takvimi Ay-Güneş takviminin bir örneğidir.
Halk Takvimi
Halk takvimleri, yaşanan doğal ve kültürel çevrenin gözlemlenmesine ve deneyimlere dayanarak oluşturulur. Kültürel miras olarak gelecek nesillere aktarılan ve doğa olaylarına dayanan birikimlerin aktarılmasını sağlayan halk takvimleri, yereldir ve yalnızca kullanıldığı bölgelerde kabul görürler.
Astronomik Yıl Numaralandırma
Ay, Güneş, Ay-Güneş takvim sınıflarının yanı sıra; ismini astronomideki kullanımından alan ve yıl numaralandırmayı temel alan ‘Astronomik Yıl Numaralandırma’ bulunmaktadır.
MÖ/0/MS ya da -/0/+ şeklinde gösterilir. MÖ 1 yılı, 0 (sıfır) kabul edilir. Yani; ‘-1’ MÖ 2 yılıdır ve ‘+3’ MS 3 yılıdır.
En Çok Kullanılan Takvimler
Bugün dünyada 50’ye yakın takvimin kullanıldığı bilinmektedir. Bunlardan coğrafyamızda en fazla kullanılan ve kullanılmış olan takvimlerden en bilinenleri şöyledir:
Miladi Takvim (Gregoryen Takvimi)
Miladi takvim, günümüze kadar kullanılan takvimler içinde en az hatalı olan ve dünyada en yaygın olarak kullanılan takvimdir.
Dünya’nın Güneş etrafında dönüş süresi olan, ortalama 365.2425 günü bir yıl kabul eder. Miladi takvimin başlangıcı, Milat’tır.
Papa XIII. Gregorius tarafından, Jülyen takviminin yerine geliştirilmiş ve ilk olarak 4 Ekim 1582 tarihinde kabul edilmiştir.
Miladi takvim hazırlanırken Jülyen takvimine 10 gün eklenmiştir. Ancak takvimi 1752’de kabul eden ülkeler, Jülyen takvimine 11 gün eklemek durumunda kalmışlardır. 2010 yılından itibarense, Jülyen takvimini Miladi takvime çevirmek için 14 gün eklemek gerekmektedir.
Ülkemizde, 1 Ocak 1926 tarihinden itibaren kullanılmaya başlanmıştır.
Hicri Takvim
İslami takvim olarak da isimlendirilen Hicri takvim, yılın 354/355 gün olduğu Ay devrelerini temel alan bir Ay takvimidir.
Takvim, Hazreti Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç ettiği yılı, başlangıç (1. yıl) kabul etmektedir.
12 kameri aydan oluşmaktadır: Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülahir, Cemaziyelevvel, Recep, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade, Zilhicce.
Hicri takvim, Hicri Şemsi ve Hicri Kameri takvim olarak ikiye ayrılmaktadır.
Hicri Kameri Takvim
Başlangıcı 16 Temmuz 622’dir ve Ay’ın devrelerini esas almaktadır. Hicri takvim denildiğinde, genellikle kastedilen Hicri Kameri takvimdir.
Hicri Şemsi Takvim
Başlangıcı 20 Eylül 622’dir ve Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş süresini temel almaktadır.
Osmanlı Devleti döneminde, Rumi takvim olarak isimlendirilmiştir. Hicri Kameri takvim ile arasındaki fark, başlangıç tarihidir.
Rumi Takvim (Hicri Şemsi Takvim)
Hicret’i başlangıç kabul eden Rumi takvim, Güneş yılını esas almaktadır.
Rumi ya da diğer ismiyle Şemsi takvimde bir yıl 365 gündür.
Tanzimat Dönemi’ne kadar Hicri takvimi kullanan Osmanlı Devleti, Miladi olarak 13 Mart 1840 tarihinde Rumi takvimi de kullanmaya başlayarak çift takvim uygulamasına geçmiştir. Ancak 1870’den sonra ikiliğin önlenmesi için yalnızca Rumi takvim kullanılmıştır.
Jülyen takvimini temel alan Rumi takvim ile Gregoryan takvimi (Miladi takvim) arasında, ikisi de Güneş yılını esas aldığı için, 13 günlük sabit bir fark bulunmaktadır.
Celali Takvim (Hicri Şemsi Takvim)
Ömer Hayyam‘ın başkanlığındaki bir kurul tarafından düzenlenen ve 1079 yılında Selçuklu İmparatorluğu’nda kullanılmaya başlanan Celali takvim, Hicret’i başlangıç kabul etmektedir. Celali takvime göre yılbaşı, Nevruzdur.
Bir yıl 365 gün 6 saattir. Ancak geliştirilirken matematiksel kurallara değil, astronomik hesaplara dayanılmıştır. Bu yüzden ekinoks başlangıcı Miladi takvimden daha doğrudur.
12 Hayvanlı Takvim
Asya toplumlarının yaygın olarak kullanmış oldukları 12 Hayvanlı takvimin birçok versiyonu vardır.
Türklerin kullandığı 12 Hayvanlı takvimde, her hayvan bir yılı göstermektedir ve yılların, o hayvanın özelliklerine göre şekilleneceğine inanılır. Bir çağ, takvimin tamamlandığı 60 yılı içerir.
12 Hayvanlı Türk Takvimi, Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan MÖ 209 yılında başlar.
12 Hayvanlı takvimde yıllar, toplumlara göre değişiklik göstermiş olsa da, genel olarak aşağıdaki gibidir:
- Sıçan/Fare
- Öküz/Boğa
- Pars/Tilki/Kaplan
- Tavşan
- Ejderha/Balık
- Yılan
- At
- Koyun/Koç
- Maymun
- Tavuk/Horoz
- Köpek
- Domuz/Keçi
