Propaganda Nedir?
Propaganda kavramı, belirlenmiş bir doktrini yaymak için, örgütlü yapıların kurgulanması ve bu konuyla ilgili bir takım teknik ve sistematiğin oluşturulması anlamında kullanılmaktadır.
“Hedef kitle ile duygu ve ön yargılar üzerinden oynayarak, düşünceyi kısaltan basit görüntü ve sloganlar kullanarak önceden belirlenmiş bir bakış açısına taşıma girişimleri” olarak da tanımlanabilir.
Propaganda terimine etimolojik olarak bakıldığında; Latince kökenli, belli başlı fikirleri desteklemek veya yaymak anlamına gelen bir kavram olduğu görülür. Bu kavram zaman içinde “yalan, çarpıtma, aldatma, beyin yıkama, manipülasyon, zihin kontrolü ve psikolojik savaş” kavramlarıyla eş anlamlı bir şekilde kullanılmıştır.
Özellikleri
“Belirli bir zaman diliminde bir toplumu bilimsel olmayan ve şüpheli değerler üzerinden bireylerin davranışlarını kontrol etmek ve kişileri etkileme girişimi” de propaganda olarak ifade edilebilir. Ön plana çıkan temel özellikler;
- Tek yönlü iletişimle sınırlıdır.
- Dayatmacıdır, arzu edilen fikrin aşılanması istenir ve farklı yollar sunmaz.
- Gerektiğinde niyet edilen gaye için her yol mubah görülür.
- Planlı ve kasıtlı bir şekilde oluşturulur.
Bir bilgi barındırır ve bu bilgi yanlış, eksik dahi olsa sonuç olarak bilgidir ve propagandanın temeli iknaya dayanır, ikna ise sürekli tekrar ile gerçekleşir.
İlk Örnekler
Sosyal bir varlık olarak insan iletişim kurmaya başladığı andan itibaren iletişimin diğer ucundaki alıcıya bir bilgi göndermektedir. Birey veya toplumların düşünce dünyasını etkileme, yönlendirme ve benimsenmesini isteme amacı insanın varlığıyla paralel bir geçmişe sahiptir. Gönderilen bilgide alıcıyı etkilemek adına kullanılan bir kelime, simge, jest ve mimiklerde ilk propaganda örnekleri saklıdır.
Antik Mısır’da bulunan piramitler, bugün hala nasıl yapıldığı tartışılan o görkemli ve devasa taş yapıtlar, firavunların yarı tanrı özelliğine sahip olduğu düşüncesinden yola çıkılarak inşa edilmiştir. Dönem itibariyle düşünüldüğünde bu piramitler belki de yeryüzünün en büyük ve yüksek yapıtıdır ve bu devasa yapıtlar ancak haşmetli bir firavuna yakışmaktadır. İlkel bir propagandacı tarafından, itaatkâr toplumların gücü pekiştiren öğelerle nasıl yönlendirilebildiğini bu örnekte görebilmekteyiz.
Antik Yunan ve Roma’da yapılan şölenler de propagandanın varlığına birer örnektir. Roma döneminin lejyonlarındaki ihtişam ve şatafat da yine propagandanın önemli örneklerine ışık tutmaktadır.
Sacra Congregatio de Propaganda Fide
17. yüzyılda tekrar patlak veren din savaşları ve Protestan hareketlerinin bilhassa Katolik Hristiyanlık üzerindeki etkilerine karşı mücadele için kilisenin resmi bir kuruluşu olan “Sacra Congregatio de Propaganda Fide” kuruldu. Böylelikle Katolik inanç ve öğretilerinin baskın kılınması hedeflendi. Fransız İhtilaline kadar kilise tarafından merkezi otoriteyi güçlendirmek ve misyonerlik faaliyetleri için kullanılmaktaydı.
Siyasal propaganda ise, gerçek anlamıyla Fransız Devrimi’nden sonra başlamıştır. İlk söylevleri, ilk görevlileri devrim komitelerinden, devrim kulüplerinden ve devrim meclislerinden çıkmıştır.
I. Dünya Savaşı
Birinci Dünya Savaşı, propaganda tekniklerinin uygulanışı açısından son derece önemli bir dönemdir. Kitle iletişim araçlarının etkin bir şekilde propaganda aracı olarak kullanılması, dünya tarihinin seyrini değiştirmiş ve savaşın çok yıkıcı etkilere sahip olmasında sebebiyet vermiştir.
Radyo, fotoğraf, sinema, afiş, gazete gibi konvansiyonel medya, Birinci Dünya Savaşı propagandası için ustaca kullanılmıştır. İngiltere, 1915 yılında hazırladığı resmi propaganda filmleri ile sinemayı propaganda aracı olarak kullanan öncü ülkelerden biridir.
İngiltere, Wellington House sinema komitesini kurarak buradan çıkacak filmlerle; halkını her zaman savaşa istekli tutmak, tarafsız kalma eğilimde olan ülkelere karşı düşman karşıtı propaganda yapmak ve yükselen güç Amerika Birleşik Devletleri’ni kendi cephesinde savaşa dahil etmek gibi gayelere uygun filmlerle amaçlarını gerçekleştirmeye çalışmıştır.
II. Dünya Savaşı
Birinci Dünya Savaşı’nı kaybeden Almanya, bu duruma sebep olan en önemli bir faktörün yetersiz propaganda stratejileri olduğuna hükmetmiştir. İkinci Dünya Savaşı’na gelindiğinde, propagandayı etkin bir şekilde kullanan Hitler, şeytani düşüncelerini bu yöntemle hayata geçirmiştir. Bolşevik ve Yahudi düşmanlığını merkeze yerleştirdiği temel yapıyı oluşturup zaten kaybedilmiş bir savaşın sonucu olarak dayatılan Versailles Antlaşması’nı da destekleyici unsur olarak kullanan Hitler, fikirlerinin propaganda ile aşılanmasını kolaylaştırmıştır.
Goebbels’in kurduğu Propaganda Bakanlığı, Nazi düşüncesini toplumun her kesimine indirmek ve nüfuz etmesini sağlamak için akla gelebilecek her türlü yöntemi kullanılmıştır. Dönemin önemli bir iletişim aracı olan radyoyu, Goebbels kampanyalarda ustaca kullanmaktaydı. Farklı dillerden yaptırdığı radyo yayınlarla, Türkiye’nin de içinde olduğu ülkeleri düşmanlarına karşı kışkırtmaya çalışıyordu.
Almanya savaşı kaybetmek üzereyken, Dr. Goebbels; müttefiklerin azmini kırmak ve dikkatleri farklı yöne çekmek için esrarengiz bir silahlarının olduğu ve bu silahlarla düşmanlarına acımayacakları üzerine bir propaganda çalışması da yapmıştır.
Hitler, geliri düşük aileler radyo alamadığı için ucuz radyo üretimine başlamış ve böylelikle hemen herkes radyo sahibi olabilmiştir. Radyo yayınları ile Alman halkı sürekli propagandaya maruz bırakılmıştır. Cephelerden gelen arka arkaya yenilgi haberlerine rağmen yapılan yanlış yönlendirmeler nedeniyle Alman halkı savaşın kazanıldığına inandırılmıştır. Hitler, hiç şüphesiz halkın gerçeği bir simülasyon içinde algılamasını istemişti. Bunun için de özenli bir şekilde hazırlanan yalanlarla halk sürekli yönlendirilmişti. Bununla birlikte halkın yanılsama içinde olduğunu anlaması uzun sürmemiştir.
İtalya ve İngiltere
Faşizm İtalya’sında ve İngiltere’de de radyo propaganda savaşı olarak kullanılmıştır. İtalyanlar, Bari’deki radyo istasyonlarında Arapça, İngilizce, Fransızca ve Türkçe yayınlar yapılmıştır. İngiltere ise bu propaganda yayınlarına karşılık vermek için BBC radyo merkezinden kısa bir süre Arapça yayınlar yapmıştır.
Mussolini özellikle Kuzey Afrika’da Fransızların baskın olduğu bölgelerde Arapça yayınlar yaptırmıştır. Yapılan yayının asıl amacı, bu bölgelerde isyan hareketi başlatarak Arapların kışkırtılması ve doğacak iç savaş ortamından faydalanarak bu topraklara sahip olabilmekti. Mussolini hedefine ulaşabilmek için Filistin’e bile ücretsiz radyolar göndermiş ve halkı isyana teşvik etmiştir.
İngilizler aynı amaçla, geliştirdikleri yeni bir taktikle, Arabistan’ın en tanınan hafızını bularak radyoda Kur’an-ı Kerim okutmaya başlatmışlardı. Radyo yayınlarında hafızlara geniş bir yer verilip Arap halkının radyoların başından ayrılmaması sağlanmıştı. Böylece İngilizler, İtalyanların radyo propagandalarının önüne geçme hedefine ulaşmıştı.
Propaganda Çeşitleri
Tarih boyunca toplumların yaşam akışına yön vermede kullanılan propagandanın pek çok farklı yöntemi bulunmaktadır. Propaganda türleri onları uygulayan rejimlere göre farklılık göstermektedir. Örneğin; Sovyet ve Amerikan propagandası psikolojik ve metodik olarak birbirine benzememektedir. Hitler’in propagandası günümüz Çin propagandasından çok farklı olmasına rağmen kayda değer ölçüde Stalinist propagandaya benzerdir.
Beyaz, gri, kara, politik ve sosyolojik, dikey ve yatay, rasyonel ve irrasyonel, ajitasyon ve entegrasyon propagandası yöntemlerin içinde yer almaktadır.
Kapak Fotoğrafı: by Tayeb MEZAHDIA from Pixabay
