İnsan evriminin tarihine baktığımızda, bu sürecin 7 milyon yaşında olduğunu görüyoruz. Homo sapiens ismiyle nitelendirilen ve “bilen insan” anlamına gelen şu andaki tek insan türü olan bizler ise yaklaşık 300 bin yıl önce varoluşumumuzu tamamladık. Bizden önceki tüm insan türleri zamanla yok oldu.
Primatlar: İnsan Evriminin Kökleri ve Soyağacı
Homo ilk ismine sahip tüm insan türleri memeli sınıfının primat takımında bulunuyor. Primat takımında ön maymunlar, kuyruklu maymunlar, gibonlar, bonobolar, şempanzeler ve insanlar bulunmaktadır ve soyağacının primat takımının dallanmaları aşağıda resmedilmiştir.
Yani çevremizde duyduğumuz “Maymunlardan geldiysek şu andaki maymunlar neden evrimleşmedi?” ifadesi yanlıştır çünkü biz maymunlardan evrimleşmedik sadece primat ismi verilen ortak bir ataya sahibiz. Bizim gibi bu soyağacındaki diğer türler de Modern Dünya’ya ayak uydurabilecek biçimde evrimleşti. Modern şempanze ise şu anda yaşayan en yakın akrabamızdır. DNA açısından orangutanla yüzde 3 farklılığa sahibiz, bu oran goril için yüzde 2 iken şempanzelerle olan DNA farklılığımız ise yüzde 1.5’tur.
Bipedalizm
Bipedalizm, iki ayak üzerinde hareket olayıdır. İnsan maymun arasındaki geçiş formunda görülen en belirgin özelliklerden birisidir. Bulunan fosillerde, dizin açısının, ayak tabanının, bel ve kalçanın formunun değiştiği görülmektedir. Modern insana evrimleşme sürecinde bipedalizm çok büyük önem teşkil ediyor. Bipedalizm sayesinde özgür ön ayakları daha etkili bir şekilde kullanabilme, daha çok verim elde etme ve daha az enerji kullanımı görülmüştür.
Lucy: İnsan Evriminin İlham Verici Fosili
Bipedalizmin görüldüğü ilk insansı maymun (hominin) Etiyopya’nın Hadar ismi verilen paleoantropolojik sit alanlarından birisinde bulunmuştur. Buradaki ‘yürüyen ilk insansı maymun’ ifadesi aslında evrimsel bir anlatım biçimidir. Aşamalı olan bu sürecin ‘ilk’ini tayin etmek mümkün değildir fakat yürüdüğüne dair fosilinde kanıtlar bulunan hominin olduğundan bu şekilde anılmaktadır. 1974 yılında keşfedilen Australopithecus afarensis türüne ait olan fosil, insan evrimi anlayışının gelişmesinde büyük bir rol oynadı. Bu fosile o sırada çalan The Beatles grubunun “Lucy in the Sky with Diamonds” şarkısından esinlenerek ‘Lucy’ ismi verildi. Lucy, yaklaşık 3 milyon yıl önce yaşamış olan hominin yani insan atası türüdür.
Australopithecus: Erken Hominin Türü
Primatlardan modern insana uzanan bu evrimsel yolculukta birçok tür oluşmuş ve yok olmuştu. Belirgin türlerden biri olan Australopithecus erken hominin türüdür. Lucy’nin de içinde yer aldığı bu tür dik yürüyordu fakat bazı maymun benzeri özellikleri vardı. Geçiş formuna ait olduğu söylenebilen bu tür yaklaşık 4.2 milyon yıl önce ortaya çıktı. Gelin Australopithecus homininiyle birlikte en belirgin olan bazı insan türlerine bakalım.
Homo habilis: İnsanın Becerikli Atası
Bu tür ise yaklaşık 2.8 milyon yıl önce ortaya çıktı. Homo habilis, Homo cinsinin en eski üyelerinden biri olarak kabul edilir ve öncesine kıyasla daha büyük bir beyin boyutuna ve daha gelişmiş alet yapma yeteneklerine sahiptir.
Homo erectus: Dik Duran İnsan
Homo erectus, yaklaşık 1.8 milyon yıl önce ortaya çıktı ve önceki türlere göre daha büyük beyin boyutuna ve daha gelişmiş alet teknolojisine sahipti. Asya ve Avrupa’nın çeşitli bölgelerine yayılan ve Afrika’yı terk eden ilk homininlerdi.
Homo neanderthalensis: Modern İnsanın Yakın Akrabası
Homo sapiens ile yakından akraba olan Neandertaller, yaklaşık 400 bin yıl önce Avrupa’da ve Asya’nın bazı yerlerinde ortaya çıktı. Sağlam vücutları vardı ve soğuk iklime adapte olmuşlardı. Homo sapiens ile bir arada yaşadılar ve sonrasında yok oldular. Şu anda bazı Asya kökenli insanlarda Neandertal geni bulunmaktadır yani Homo sapiens ile çiftleşebilmekte ve verimli döller verebilmekteydi. Modern insanlar ve Neandertaller genlerinin yüzde 99.84’ünü paylaşır.
Homo sapiens: Bilge İnsan
Modern insan yaklaşık 300 bin yıl önce ilk olarak Afrika’da ortaya çıktı ve tüm dünyaya yayılarak baskın insan türü haline geldi. Modern insana kadar olan evrim sürecinde gerek aynı anda gerek farklı zamanlarda birçok tür yaşamıştır. Evrimin daha çok yok oluşlar üzerine bir süreç olması nedeniyle bu türlerden Homo sapiens hariç hepsi yok olmuştur. Gelecekte de tek insan türünün Homo sapiens olacağını söyleyemeyiz. Hatta yerimizi başka insan türlerine bırakmamız da muhtemel. Primatların diğer hayvanlarda gözlemleyemediğimiz şekilde böyle akıllı bir türe evrimleşmesi beyninin vücuduna göre büyük oluşuyla, zamanla ellerini kullanabilmesiyle ve birbiriyle kurduğu iletişimin derinleşmesiyle mümkün hale gelmiştir. Ellerin kullanılmasıyla birlikte beslenmenin beyin gelişimini desteklemesi, modern insanın beyin büyüklüğünü 1400 cc’ye kadar çıkarmışken aynı atadan geldiğimiz şempanzelerin beyin boyutu 400 cc ile sınırlı kalmıştır. Bu gelişim sayesinde modern insan baskın insan türü olmanın yanı sıra Dünya’ya hakim olan tek canlı haline gelmiştir.
“Arkeolog Rana Özbal Hocam’ın ders notlarından yardım alınarak yazılmıştır.”
