18 Ocak 2023

10 Maddede Tiyatronun Doğuşu

Zeynep Can

~7dk

Antik Yunan

Hep birlikte zamanda bir yolculuk yapıp Antik Yunan’a dönelim: Sanatın, felsefenin, dinin, mitolojinin ve demokrasinin filizlendiği o kadim yere…

İlk olarak, tiyatronun nasıl mitolojinin içinden kopup form aldığına göz atalım.


Antik Yunan halkı, tanrılar için şenlikler düzenleyerek onları onurlandırıyorlardı. Bu tanrılardan birisi, şüphesiz adını duyduğunuz Dionysos idi. Şarap, üzüm, eğlence ve haz tanrısı olan Dionysos adına her yıl Athena’da şenlikler düzenlenirdi.

Bu şenliklerde onun için, kendi isminden türemiş ‘’Ditiramp’’ adı verilen şiirsel ilahiler söylenirdi. Bu ilahiler gelenek haline geldi ve zamanla korolarla söylenmeye başlandı. Sonra korodaki insanlar maske takmaya, hareketler kullanmaya ve kostüm giymeye başladılar. Hatta bazen parça parça ayrılıp farklı görevler üstlenip, farklı şeyler anlatıyorlardı. Aynı rol yapmak gibi. Ama modern anlamda rol yapmakla arada henüz çok fark vardı tabii ki.

antik yunan tiyatronun doğuşu

Thespis

En çok kabul gören teoriye göre; tahminen 6. yüzyılda, Dionysos şenliğinde koro her zamanki gibi ilahi gösterisini yaparken bir adam öne çıktı ve koro devam ederken şiir okumaya başladı! Bu kişi Thespis idi ve zamanın sonuna kadar devam edecek bir gelenek oluşturmuş oldu. Tiyatronun başlangıç noktasında duran adam, tarihin ilk aktörü olarak sayfalara adını yazdırdı. Şu an tiyatro çıkışlı oyuncuların kendilerine ‘’Thesbian’’ dediğini sıklıkla duyabilirsiniz.

Kadın

Aktör sayısı çoğaldıkça ve bu performanslar geliştikçe sırf sahne için bir şeyler yazılmaya başlandı ve bildiğimiz anlamda ilk dramalar oynanmaya başlandı. Kısmen Sparta dışında çok da özgürlüğe sahip olmayan kadınlar, sahneye çıkamayacakları için kadın rollerini peruklu veya maskeli erkekler oynuyordu.

Tiyatroda Koronun Yeri

Koro hala işin içindeydi. Arkada duygu efekti vermek, şarkı söylemek ve figüranlık yapmak için bulunuyorlardı ancak zamanla asıl oyun önde oynanmaya başladı. Koronun bir özelliği de sahnede gösterilemeyecek şiddetli ya da doğaüstü şeyleri anlatmaktı. Mesela o çok meşhur ‘’Oedipus’’ trajedisi oynanırken kahramanın kendini kör etmesi sahnede gösterilemeyeceği için bu sahneyi koro anlatıyordu.

opera

Tiyatro İmgesi

Oynanan oyunlar iki türdü: Trajedi ve komedi. Trajedi, genel olarak tanrılar ve insanlar arasındaki çatışmayı gösteriyordu. Komediler ise genellikle satirikti; yani toplumda yanlış olarak görülen işleri taşlamak için oynanıyordu. İşte, bugün her yerde gördüğünüz o ağlayan ve gülen maskeli tiyatro amblemi bu iki Antik Yunan tiyatro türünü temsil ediyor. Söz konusu sembollerin maske olması da bu güzel onurlandırmayı daha mantıklı kılıyor. Maske konseptinin Antik Yunan’ın ilk tiyatroları için önemi büyüktü. Oyuncular ve koro duyguyu jest ve mimikler yerine duyguları ellerinde tuttukları maskeleri değiştirerek veriyorlardı.

Karanlık Çağ

Yunan uygarlığı yerini Eski Roma’ya bıraktıkça, tiyatrolar da yerini arena ve hipodromlara bıraktı. Bilindiği gibi Romalılar sanatı ikinci plana atıp askeriye, hukuk ve güç üzerine yoğunlaşmışlardı. Sonra Hristiyanlık, rüzgarlarını tüm batı dünyasında estirmeye başlayınca aşırı güç elde eden kilise yozlaştı ve Orta çağın karanlık devrine girildi. Bu karanlıkta sanatın birçok formu gibi tiyatro da kilise tarafından yasaklandı ve yaklaşık bin yıl boyunca ortadan kaybolmuş bulundu. Hava yumuşamaya başlayınca kilise, İncil öğretilerine uymak konusunda dersler vermek için tiyatro oyunları düzenlemeye başladı ve tiyatro didaktik bir döneme girdi. Tabii bu dönemde seküler oyunlar da ortaya çıkmaya başladı.

Shakespeare

Belki de bildiğimiz anlamda tiyatroya en yakın eserler ve en ünlüleri Shakespeare döneminde verildi. Hala oynanan bu zamansız eserlerden birini belki bu akşam bile yakalayabilirsiniz. ‘Hamlet’in, ‘Macbeth’in, ‘Romeo ve Juliet’in evrensel konularına ortaokul çocuklarından tutun da büyükannelerimize, hepimiz aşinayız. William Shakespeare’in ve Christopher Marlow’un parladığı 16. yüzyılda, tiyatro profesyonel, paralı bir iş haline geldi. Oyuncular şu anda da gördüğümüz gibi jest ve mimiklerini kullanırlardı. Ancak hala kadınlar, kadın kılığına girmiş erkekler tarafından canlandırılıyordu.

tiyatro oyuncular

Metot Oyunculuğu

19. yüzyıla gelindiğince Rusya, yalnızca yazılı edebiyatla değil tiyatroyla da modern dünyaya liderlik etmiştir. Konstantin Stanislavski adlı deha, modern gerçekçi tiyatro kuramının babası olarak kabul edilmiştir ve oyunculuğu disiplinle bağdaştırmıştır. Oyuncu ciddi olmalı ve kendini karakterin yerine koyarak, o karakter olsaydı nasıl davranacağını düşünerek oynamalıdır.

Ve perde!

Sanatın, dinin, felsefenin her karışına kaynaklık etmiş Antik Yunan medeniyeti, tiyatronun da doğduğu yuva oluyor ve tiyatronun gelişimi, anlattığımız gibi tamamlanıyor. Ancak insanoğlu doğuştan sanatçı ve yaratmak içgüdüsüyle hareket ediyor. Üst Paleolitik dönemde mağara resimlerinde, insanların hayvan kürkü giyip ritmik hareketler yaptığı görülüyor. Aynı atalarımız gibi, hepimizin içinde bir sanatçı var. Önemli olan ateşi canlı tutmayı bilmek, üretmeye ve yaratmaya devam etmek.

Bu içeriği beğendiniz mi? Bunun gibi daha fazla içerik üretebilmemiz için bize Patreon´da destek olun. 🙂
10layn.com Patreon button
Zeynep Can

Zeynep Can

Tüm yazıları

E-bültenimize kaydolun.